W każdej klasie znajdziemy uczniów, którzy tęsknią za ciszą, spokojem, małą liczbą kontaktów społecznych. Introwertyk w szkole może mieć problemy z wykonywaniem niektórych zadań, odnalezieniem się w grupie, regulacją emocji i samoakceptacją. Czasem wystarczy niewielka zmiana podejścia nauczyciela, by pomóc introwertykowi w szkole.

Introwersja to przeciwieństwo ekstrawersji, czyli takiej cechy temperamentu, która wiąże się z potrzebą rozmów, licznych kontaktów, intensywnych, choć czasem powierzchownych, relacji, obfitujących w bodźce zajęć w grupie, głośnych i żywiołowych zabaw. Introwertycy za tym właśnie nie przepadają. Wbrew pozorom wcale nie są samotnikami, tylko w inny sposób wyobrażają sobie miłe spędzanie czasu z ludźmi.

Czego nie lubi introwertyk

Introwertycy wolą mieć kilku bliskich przyjaciół, z którymi mogą porozmawiać na interesujące ich tematy albo pomilczeć i tylko co jakiś czas pokazywać sobie coś ciekawego, co np. znaleźli w sieci. Źle się czują w dużej grupie, w hałasie, w zamieszaniu. Trudno im znieść dużą liczbę bodźców. Po intensywnych zajęciach potrzebują spokoju, ciszy, odpoczynku – często jest to potrzeba zupełnego odcięcia się, założenia słuchawek, kaptura na głowę, otulenia się kocem i zajęcia myśli czymś, co nie wiąże się z niedawnymi przeżyciami. To dlatego, że w ich mózgach stale podwyższony jest poziom napięcia. Silnie reagują na sytuacje, których ekstrawertycy właściwie nie zauważają.

Introwertyk nie lubi być „na widoku”. Często zastanawia się, jak powinien się zachować w kontaktach z innymi ludźmi, jak zostanie odebrany, oceniony. Ta skłonność nasila się w okresie dojrzewania, kiedy to nastolatki żyją w poczuciu, że towarzyszy im stale krytyczna widownia. Introwertyk w szkole podczas przerwy może się czuć, jakby ciągle zdawał egzamin o najwyższej stawce. Musi go przejść, by zyskać aprobatę rówieśników, inaczej przepadnie z kretesem. Dorośli – nauczyciele, wychowawcy, rodzice – wiedzą, że małe niepowodzenie towarzyskie to tylko nieprzyjemne doświadczenie, ale nastolatek, zwłaszcza introwertyczny, może traktować je jak koniec świata.

Dopasowanie środowiska – introwertyk w szkole

Introwersja to cecha wrodzona. Można mieć ją w dużym, przeciętnym, małym czy wręcz minimalnym natężeniu. Każdy z nas na skali ekstrawersji ma swoje własne miejsce. Większość ludzi czuje się trochę intro-, a trochę ekstrawertykami. Skrajnie introwertycznych (i skrajnie ekstrawertycznych) osób jest mało. A jednak istnieją i mają określone potrzeby. Temperamentu nie można zmienić, można jedynie uczyć się z nim żyć, zapobiegać przeciążeniu, stresowi wynikającemu z wpływu środowiska na nasz układ nerwowy. To ważne, żeby dopasować warunki, w których żyje człowiek, do jego potrzeb – wtedy osoba lepiej funkcjonuje, ma niższy poziom frustracji, lęku, agresji. Może spokojnie się rozwijać, realizować swoje pasje, poszerzać umiejętności. W szkole oznacza to, że uczeń, którego cechy temperamentu będą brane pod uwagę, a potrzeby – zaspokajane, będzie się lepiej uczył, chętniej współpracował i rozwijał swój potencjał.

Introwertyk – wady i zalety

O introwertykach często mówi się w kategoriach deficytów („nie lubi pracować w grupie”, „szybko się męczy, gdy jest dużo ludzi i dużo się dzieje”). Dużo rzadziej – niestety! – podkreśla się ogromne zalety introwersji. Introwertyk nie lubi tłumu, ale świetnie sprawdza się w bliskich relacjach, jest uważny, dokładny, skłonny do namysłu, dostrzega drobne niuanse, może być niezwykle kreatywny. Introwersja cechuje wielu badaczy, odkrywców, myślicieli, ludzi nauki, artystów. W nauce, programowaniu czy rzemiośle introwertycy mogą wykorzystać swoją umiejętność skrupulatnej i długotrwałej pracy, a w sztuce – wyrazić kłębiące się w nich emocje. Introwertyk może się spełniać także w różnych dziedzinach sportu i choć może nie wybierze dla siebie gier zespołowych, to będzie się dobrze czuć w długotrwałych treningach pływackich, w samotnych wędrówkach czy aktywnościach wymagających dużej samoświadomości, takich jak joga czy pilates.

Bycie introwertykiem wśród ludzi towarzyskich

To, jak odbierana jest introwersja, wynika w dużej mierze z kultury. W świecie zachodnim premiowani są ekstrawertycy, ludzie otwarci, towarzyscy, skłonni do podejmowania coraz to nowych wyzwań, chętnie zmieniający otoczenie. Tacy, którzy z każdym potrafią się dogadać, odnajdą się na spotkaniach towarzyskich, bez trudu wejdą w nowe środowisko pracy. Ale w krajach Dalekiego Wschodu takie osoby mogą być odbierane jako niegrzeczne, dominujące, narzucające swoją obecność. Tam wyżej ceni się introwertyków – spokojnych, opanowanych, dokładnych, pracujących z oddaniem i w pokorze, znających „swoje miejsce w szeregu”.

Ponieważ żyjemy w kręgu kultury zachodniej, często źle oceniamy introwertyków. Introwertyczne dzieci bywają odbierane jako wycofane, nieśmiałe, niezaradne, przejawiające mało inicjatywy, leniwe, wstydliwe. Jeśli dorośli w otoczeniu dziecka mówią mu, że powinno się ośmielić, być bardziej otwarte, bardziej się starać, to taki mały człowiek rośnie z coraz silniejszym poczuciem, że coś z nim jest nie tak. „Inne dzieci” są zabawne, energiczne i wszędobylskie, a ono nie. „Inne dzieci” będą lubiane i poradzą sobie w życiu, a ono nie. To duży ciężar. Bycie introwertykiem pośród osób, które uważają cię za wadliwego, jest naprawdę trudnym doświadczeniem, które może się przełożyć na problemy emocjonalne, np. depresję, dystymię (długotrwale obniżony nastrój, obniżenie energii, niechęć do podejmowania aktywności), lęk społeczny.

Introwertyk w szkole – po czym go poznać

Nauczyciel nie dysponuje testami psychologicznymi, za pomocą których ustala się nasilenie takich cech jak ekstrawersja, ale bez trudu wyłowi introwertyków z grupy. To będą uczniowie nieskorzy do zgłaszania się do odpowiedzi, nawet wtedy gdy mają wiedzę i są przygotowani do referowania tematu. Mogą oddawać dopracowane prace pisemne, ale występując na forum klasy, będą się rumienić, nerwowo zaciskać dłonie, oblizywać usta, poprawiać włosy, rozglądać po sali lub przemawiać do własnych butów. Na przerwach poszukają spokojnego miejsca, nałożą na uszy słuchawki, zaczną coś czytać lub oglądać (jeśli to dopuszczalne w szkole – na telefonie). Możliwe, że staną obok grupy rówieśników, ale będą się raczej przysłuchiwać, obserwować, reagować śmiechem. Albo razem z jedną czy dwiema bliskimi osobami pójdą usiąść na końcu korytarza, w ciemnym zakątku szatni lub pod drzewem przy boisku.

Jak pracować z uczniami introwertycznymi

1. Zauważaj
   Introwertycy są cisi i nie pchają się na afisz, ale – jak każdy człowiek – chcą czuć się ważni, potrzebni, zauważani. Jeśli masz w klasie uczniów, którzy nie zgłaszają się do odpowiedzi, staraj się stworzyć atmosferę, w której będą się czuć bezpiecznie i podniosą rękę lub zaczną mówić. Jeśli tak się stanie, zwróć na to uwagę, pozwól mówić, wysłuchaj, podziękuj za wypowiedź. Prawdopodobnie uczeń, który właśnie zabrał głos, czuje teraz dudnienie w uszach, łomotanie serca, wszechogarniający stres. Dlatego nawet jeśli nie powiedział niczego odkrywczego, daj mu odczuć, że jego głos był ważny. W praktyce oznacza to także, że trzeba mieć wyostrzony słuch, by wśród głosów ekstrawertyków usłyszeć cichą próbę przebicia się ze strony introwertyka.
2. Postaw na wypowiedzi pisemne lub rozmowę
   Do szkoły chodzą różni ludzie i trudno ich wszystkich traktować tak samo, ponieważ będzie to niesprawiedliwe. Ekstrawertycy świetnie będą się czuli, gdy przyjdzie im występować przed klasą, prowadzić prezentacje, recytować wiersze. Natomiast dla introwertyków będą to trudne zadania obarczone stresem. W efekcie dobra lub zła ocena ucznia nie będzie jedynie odzwierciedleniem jego wiedzy, ale nagrodą lub karą za wrodzoną cechę. Dlatego jeśli to tylko możliwe, proponuj introwertykom zadania i sprawdziany, które będą pozwalały na kameralne warunki. Raczej nie odpytuj przy tablicy, ale wciągnij w rozmowę prowadzoną z ławki. Nie wymagaj samodzielnego prezentowania treści, lecz pozwól na prezentację w duecie z bliskim przyjacielem. Jeśli dziecko źle sobie radzi z wypowiedziami ustnymi, zaproponuj pracę pisemną.
3. Pozwól na własne tempo
   Część introwertyków woli pracować dłużej, ale są przy tym wytrwali i dokładni. Lubią wgryzać się w skomplikowane zagadnienia, szukać dróg do rozwiązania, dochodzić do własnych wniosków. Jeśli to możliwe w warunkach klasy, pozwalaj na takie tempo pracy, które sprawi, że uczeń będzie mógł zaprezentować swoje mocne strony. Gdy będzie pracować pod presją czasu, obserwowany przez innych, rozproszony hałasem, prawdopodobnie wypadnie gorzej, niż mógłby w odpowiednich warunkach.
4. Przydzielaj role zgodne z temperamentem
   Introwertyk świetnie sprawdzi się w pracy zespołowej, jeśli podczas projektu dostanie rolę zgodną ze swoim temperamentem. Dobrze poradzi sobie ze zbieraniem danych, przygotowaniem prezentacji, może nawet z koordynacją pracy. Ale pewnie nie będzie miał ochoty stać na czele projektu, promować go czy przedstawiać przed szeroką widownią. Sprawdź jednak, czy uczeń nie ma ochoty wyjść ze swojej strefy komfortu i zrobić czegoś, co pozwoli mu poczuć własną sprawczość. Są introwertycy, którzy świetnie odnajdują się w roli aktora czy mówcy, jeśli zadanie jest zgodne z ich zainteresowaniami i jeśli dostaną odpowiednie wsparcie.
5. Doceniaj wkład
   Przy pracy zespołowej często jest tak, że laury zbierają osoby najbardziej widoczne, głośne, energiczne, a ci, którzy pracowali w ciszy i spokoju, pozostają w tle. Staraj się doceniać pracę także tych cichych uczniów. Gratuluj im, gdy zrobią coś trudnego, wystawią się na ocenę, wyjdą przed szereg. Nawet jeśli poniosą porażkę, mów im, że dokonali czegoś wielkiego.
6. Zaufaj
   Dzieci i nastolatki potrzebują zaufania ze strony ważnych dla siebie dorosłych. Chcą czuć w nich wsparcie, ale nie to podszyte lękiem o przyszłość. Uwierz w to, że wycofany, cichy uczeń może osiągnąć wiele w edukacji, przyszłej pracy, w życiu osobistym. Opowiedz introwertycznym uczniom o wybitnych ludziach, którzy do sukcesu i sławy doszli żmudną pracą, a nie dlatego, że byli duszą towarzystwa. Introwertyk w szkole może mieć jedyne źródło wsparcia i zrozumienia. Być może w domu słyszy głównie narzekania i pretensje. Pomóż mu uwierzyć w siebie.