Klasy integracyjne jako sposób organizacji nauczania uczniów z niepełnosprawnościami funkcjonuje w polskim systemie oświaty od lat 90. XX wieku. Tworzenie pierwszych szkół integracyjnych czy szkół ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi było odpowiedzią na potrzeby osób z niepełnosprawnościami i próbą zapewnienia im pełnych praw w zakresie dostępu do edukacji w placówkach ogólnodostępnych.
Czy zatem klasy integracyjne są szansą rozwoju dla dzieci niepełnosprawnych? Każda forma budowania przestrzeni stwarzającej warunki współistnienia na pełnych prawach osób z niepełnosprawnościami z resztą społeczeństwa jest pożądaną zmianą. Jednak integracja w takim ujęciu nadal dzieli uczniów na tych pełno- i niepełnosprawnych, np. poprzez stworzenie odpowiednich warunków tylko dla tej drugiej grupy.
Obecnie coraz częściej dostrzega się potrzebę zaspokajania indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych wszystkich uczniów, nie tylko tych mających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, lecz także pozostałych, którzy ze względu na różne sytuacje życiowe potrzebują czasowego wsparcia. W takim znaczeniu niepełnosprawność jest jedną z cech danej osoby, a nie identyfikuje tę osobę jako „całą niepełnosprawną”. Mówimy więc o inkluzji, czyli włączaniu w edukację.
Charakterystyka klasy integracyjnej
Klasa integracyjna to taki sposób organizacji pracy, który umożliwia uczniom z niepełnosprawnością kształcenie w szkole ogólnodostępnej. O doborze uczniów do danej klasy decyduje dyrektor szkoły, który uwzględniając potrzeby rozwojowe i edukacyjne uczniów oraz ich możliwości psychofizyczne, tworzy w szkole oddział integracyjny. Na umieszczenie ucznia w takiej klasie dyrektor powinien uzyskać zgodę rodziców.
Utworzenie w szkole ogólnodostępnej oddziału integracyjnego wymaga wprowadzenia szeregu zmian, by stworzyć optymalne warunki do nauki uczniów oraz uzyskać spodziewane efekty integracji.
Organizacja pracy w klasach integracyjnych
Tworzenie klas integracyjnych jest regulowane rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 marca 2017 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (z późn zm.).
Organizacja pracy w klasach integracyjnych różni się nieco od pracy i nauki w klasach ogólnodostępnych, głównie ze względu na stworzenie odpowiednich warunków do tego, aby uczniowie z niepełnosprawnościami mogli w pełni korzystać ze swoich praw. Do najważniejszych dostosowań należą m.in.:
- odpowiednie przygotowanie szkół, np.:
- likwidacja barier architektonicznych (podjazdy, windy, dostosowanie sanitariatów)
- wyposażenie w sprzęt rehabilitacyjny dostosowany do danego rodzaju niepełnosprawności, specjalistyczne pomoce dydaktyczne
- zatrudnienie specjalistów z kwalifikacjami do danej niepełnosprawności
- modyfikacja przepisów obowiązujących w szkole, np.:
- arkusz organizacyjny
- statut szkoły
- dostosowanie liczebności uczniów w klasach – liczbę uczniów w klasach integracyjnych określa prawo. Zgodnie z ww. rozporządzeniem 6 ust. 1 i 3 liczba uczniów w oddziale integracyjnym w szkole ogólnodostępnej wynosi nie więcej niż 20, w tym nie więcej niż 5 dzieci lub uczniów niepełnosprawnych. Zwykle do jednej klasy integracyjnej dobiera się uczniów o różnych rodzajach niepełnosprawności
- zatrudnienie dodatkowego nauczyciela w klasie integracyjnej (oligofrenopedagoga)
- modyfikacja pracy nauczycieli, np.:
- dostosowanie metod i form pracy
- dostosowanie wymagań edukacyjnych do potrzeb i możliwości uczniów
- dostosowanie zasad oceniania
- ustalenie zasad współpracy nauczyciela wiodącego i nauczyciela współorganizującego proces kształcenia
- zwiększony zakres współpracy wszystkich nauczycieli i specjalistów
- współpraca z instytucjami i organizacjami wspierającymi rozwój każdego dziecka.
Najważniejszym jednak warunkiem, który będzie wpływał na efektywność podejmowanych działań integracyjnych, jest systematyczna praca nad postawami całego środowiska szkolnego – zarówno nauczycieli, uczniów, pracowników administracji i obsługi, jak i samych rodziców:
- odpowiedni poziom świadomości wszystkich osób
- ich wewnętrzne przekonanie o słuszności podejmowanych działań
- realna i systematyczna współpraca nad podnoszeniem jakości integracji.
WAŻNE:
Wielu rodziców zastanawia się, czy warto zapisać dziecko do klasy integracyjnej? Obawiają się, że wspólna nauka z uczniami z niepełnosprawnościami ograniczy potencjał ich dzieci. Należy więc podkreślić, że nauka w klasie integracyjnej nie hamuje rozwoju uczniów nieposiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Przy prawidłowo zorganizowanej pracy w klasach integracyjnych pełnosprawni uczniowie mogą nawet zyskać więcej niż ich rówieśnicy w klasach równoległych chociażby poprzez obecność drugiego nauczyciela, który jest uważny na potrzeby rozwojowe i edukacyjne każdego ucznia.
W klasach integracyjnych:
- realizuje się tę samą podstawę programową, ten sam program nauczania co w klasach ogólnodostępnych
- zwykle w tym samym czasie realizowane są tematy przewidziane w klasach równoległych
- uczniowie korzystają z tych samych, przyjętych w szkole podręczników
- obowiązuje ta sama liczba godzin dydaktycznych
- obowiązują te same zasady oceniania, promocji i klasyfikacji.
Klasy integracyjne – wady i zalety
Zalety:
- pozytywny wpływ na rozwój emocjonalno-społeczny uczniów, m.in.:
- naturalna nauka tolerancji i akceptacji drugiego człowieka
- kształtowanie pożądanych cech człowieka, takich jak cierpliwość, wyrozumiałość, otwartość
- nauka spontanicznego niesienia pomocy innym
- uważność na potrzeby drugiego człowieka
- możliwość pokonywania swoich słabości i ograniczeń, niekoniecznie wynikających z niepełnosprawności
- zmniejszona liczba uczniów w klasie
- dodatkowy nauczyciel współorganizujący proces kształcenia
- obecność w szkole specjalistów, takich jak psycholog, pedagog specjalny, fizjoterapeuta czy socjoterapeuta:
- możliwość uczestnictwa w dodatkowych zajęciach
- dostępność specjalisty w przypadku wystąpienia czasowych ograniczeń, np. po wypadku komunikacyjnym czy operacji, w sytuacjach traumatycznych.
Wady:
- systemowy podział na uczniów pełnosprawnych i niepełnosprawnych
- myślenie w kategoriach „integrowany i zdrowy”
- stereotypy funkcjonujące w społeczeństwie w odniesieniu do niepełnosprawności
- niewłaściwa organizacja pracy w klasach integracyjnych.