Stres przed egzaminem ósmoklasisty – jak wspierać uczniów w szkole

Fot. Shutterstock

Właściwie nie można go uniknąć. Pojawia się w sytuacji, w której trzeba stawić czoło zagrożeniu, i jest naturalną reakcją organizmu, a jednak zdarza się, że działa paraliżująco i uniemożliwia jakiekolwiek działanie. Stres przed egzaminem ósmoklasisty może wpłynąć na jego wyniki. Jak wspierać uczniów w szkole? Rozmawiać z nimi o ich obawach i wskazywać metody radzenia sobie ze stresem, by podczas egzaminu mogli go pokonać.

Dlaczego egzaminy są stresujące, czyli oczekiwania kontra rzeczywistość


Za stres towarzyszący uczniom przed egzaminem ósmoklasisty w dużej mierze odpowiedzialni są dorośli – przede wszystkim rodzice, czasem także nauczyciele. To oni zwracają uwagę ósmoklasistom na to, że dobry wynik egzaminu pozwala dostać się do lepszej szkoły średniej, więc jest pierwszym krokiem na drodze do realizacji marzeń i planów. Krokiem, który może zaważyć na przyszłości młodych ludzi. Jednak takie argumenty, zamiast mobilizować, stanowią obciążenie, skłaniają do myślenia tylko o wyniku, a nie o zadaniu, jakim jest rozwiązanie arkusza egzaminacyjnego, i działają na uczniów paraliżująco. Co się stanie, jeśli napiszą słabiej i nie dostaną się do wymarzonego liceum czy technikum? Porażka wydaje im się końcem świata. Nie uświadamiają sobie, że to tylko jeden ze sprawdzianów, które czekają ich w życiu.

Stres przed egzaminem ósmoklasisty


Nic dziwnego, że w tej sytuacji na długo przed egzaminem uczniowie mogą obserwować u siebie objawy świadczące o stresie i narastającym napięciu i skarżyć się na:

  • dolegliwości fizyczne – bóle głowy i brzucha, problemy ze snem, słaby lub nadmierny apetyt
  • obniżony nastrój – przekonanie, że nic nie umieją i że sobie nie poradzą, wyobrażanie sobie na wiele sposobów klęski w dniu egzaminu
  • negatywne emocje – niepokój, poczucie zagrożenia, niepewność, lęk i rozdrażnienie.

Powodów może być wiele. Oto kilka z nich:

  • niska samoocena
  • złe doświadczenia z przeszłości (związane z niepowodzeniami podczas sprawdzianów, konkursów czy zawodów)
  • zbyt wysokie oczekiwania rodziców i nauczycieli
  • presja czasu (wkrótce egzamin!) i świadomość swoich braków.

    baner_570x210 1 wersja 2.jpg

Jak wspierać uczniów w szkole, by pomóc im opanować stres przed egzaminem ósmoklasisty – zacznijmy od rozmowy


Szkoła jest miejscem, w którym uczniowie spędzają większą część dnia i w którym nieustannie towarzyszy im myśl o czekających ich egzaminach, ponieważ wciąż coś lub ktoś im o tym przypomina. Z tego względu właśnie w szkole powinno się jak najwięcej mówić na ten temat i to w kontekście nie tylko powtórek i zrealizowanego materiału, lecz także emocji, jakich doświadczają ósmoklasiści. W rozmowie warto poruszyć następujące kwestie:

  1. Co czują uczniowie i czego najbardziej się obawiają? Nazwanie emocji i obaw jest pierwszym krokiem do ich oswojenia i zrozumienia.

  2. Jaka jest rola stresu? Czy rzeczywiście jest zły? A może działa mobilizująco, każe „stanąć do walki”? Czy gdyby go zabrakło, ósmoklasiści zdaliby egzamin? Czy to nie stres jest bodźcem skłaniającym ich do nauki?

  3. Jaka jest różnica między stresem mobilizującym a paraliżującym? Co uczniowie czują w tym drugim przypadku (dekoncentracja, pustka w głowie, ataki paniki)? Czy taki stres sprzyja sukcesom?

  4. Który uczeń odczuwa większy stres przed egzaminem: dobrze przygotowany czy słabo przygotowany? Jak ósmoklasiści oceniają swoje przygotowanie? Czy wiedzą, co umieją? Czego muszą się nauczyć? Co powtórzyć? Czy takie podsumowanie jest przydatne (odzyskanie kontroli nad procesem nauki, jej lepsza organizacja)?

  5. Czego uczniowie potrzebują, żeby ich samopoczucie było lepsze, a obawy – mniejsze?

Jak pomóc uczniom pokonać stres przed egzaminem ósmoklasisty


Rozmowy z uczniami pozwolą im lepiej poznać samych siebie, uświadomić sobie nie tylko własne obawy, lecz także oczekiwania. Kiedy znane jest źródło stresu i napięcia, łatwiej sobie z nimi poradzić. Wystarczy postawić na trzy istotne elementy:

  1. atmosferę akceptacji

    Tylko dzięki niej uczniowie zaczną mocniej wierzyć w siebie i swoje możliwości, utwierdzą się także w przekonaniu, że rodzice i nauczyciele będą z nich dumni niezależnie od tego, czy zdadzą egzamin dobrze, czy słabiej – przecież gorszy wynik każdemu może się zdarzyć. Warto zadbać o spokój towarzyszący nauce, podkreślać mocne strony uczniów i zachęcać ich do pracy.

  2. aktywność fizyczną

    Pozwala ona szybko rozładować napięcie i uwolnić emocje, w tym także stres. Dlatego też powinna stać się ważnym elementem dnia. Niezbędne są lekcje WF-u, a także aktywności podejmowane przez uczniów po powrocie do domu.

  3. ćwiczenia oddechowe

    Warto nauczyć uczniów, jak oddychać w chwili wielkiego napięcia, by się rozluźnić i opanować stres w czasie egzaminu (więcej informacji na ten temat w następnym akapicie).

    baner_570x210 2 wersja 2.jpg

Jak wspierać uczniów w szkole – warsztaty oddechowe i nie tylko


Przed egzaminem ósmoklasisty warto z pomocą szkolnego psychologa zorganizować warsztaty, które przygotują uczniów do tego, jak radzić sobie ze stresem w czasie egzaminu:

  • warsztaty poświęcone nauce oddychania

    Gdy uczniowie odczuwają lęk, oddychają płytko i szybko, a wówczas ich układ nerwowy jest niedotleniony. To skutkuje zaburzeniami koncentracji, zmęczeniem, uczuciem niepokoju, a czasem paniki. Prawidłowe oddychanie polega na długim wdechu, zatrzymaniu powietrza i długim wydechu. Zwłaszcza ten ostatni element ma duże znaczenie, ponieważ pobudza przywspółczulny układ nerwowy odpowiedzialny za obniżenie napięcia i stan wyciszenia. Kilka takich oddechów pozwoli pokonać stres w czasie egzaminu. Z pewnością psycholog zaproponuje uczniom konkretne ćwiczenia.

  • warsztaty, podczas których uczniowie będą tworzyć czarne scenariusze egzaminu ósmoklasisty

    Podczas warsztatów uczniowie będą wyobrażać sobie, co w dniu egzaminu może pójść nie tak, i szukać rozwiązań pozwalających radzić sobie ze stresem, np. z nagłą pustką w głowie, uczuciem paniki czy dekoncentracją. 

Jak pomóc uczniom pokonać stres przed egzaminem ósmoklasisty – zamiast podsumowania


Radzenie sobie ze stresem jest łatwiejsze, jeśli cieszymy się dobrą kondycją psychiczną i fizyczną. Co to znaczy? Amerykański neuropsychiatra John B. Arden stworzył model zdrowia psychicznego nazywany SEEDS (z angielskiego ziarna). Akronim tworzą pierwsze litery pięciu wyrazów określających podstawowe zasady zdrowego funkcjonowania każdego człowieka:

  • social support – wsparcie społeczne, czyli relacje, jakie tworzymy z bliskimi osobami; ich obecność i wsparcie ma związek z konkretnymi reakcjami fizjologicznymi, które zachodzą w naszym ciele, m.in. podniesieniem poziomu oksytocyny (hormonu działającego antystresowo) i obniżeniem poziomu kortyzolu (hormonu stresu); z tego względu jakość relacji ma ogromny wpływ na to, jak się czujemy
  • exercises – aktywność fizyczna
  • education – nauka, rozumiana jako nie tylko przygotowanie do egzaminu, lecz także rozwijanie swoich pasji
  • diet – odżywianie; istnieje bezpośredni związek miedzy tym, co jemy, a naszą zdolnością przyswajania wiadomości: cukier czy żywność typu fast food nie sprzyjają nauce, warto postawić na warzywa bogate w witaminy
  • sleep – sen; młodzi ludzie powinni spać 7–8 godzin na dobę.

Ziarnko do ziarnka, a zbierze się miarka. Warto uświadomić uczniom, że powinni zadbać o każde z nich, by cieszyć się dobrym samopoczuciem i lepiej radzić sobie z wyzwaniami. Stres jest wprawdzie normalną reakcją na ważne dla nas sytuacje i, jeśli działa mobilizująco, może przynieść korzyści, jednak łatwo może też wymknąć się spod kontroli. Dbanie o wymienione wyżej elementy pozwoli ósmoklasistom zachować równowagę także w sytuacjach stresogennych.