Jak pracować z dzieckiem ze spektrum autyzmu

Fot. Shutterstock

Gdy rozpoczyna się pracę z dzieckiem ze spektrum autyzmu, warto wiedzieć, że autyzm to całościowe zaburzenie rozwojowe, które w klasyfikacji ICD-10 ma wiele podtypów. Zwykle mówi się, że dzieci ze spektrum autyzmu mają trudności z rozumieniem społecznych zasad i norm, a także z nawiązywaniem i podtrzymywaniem relacji społecznych czy z rozumieniem mowy. W ich zachowaniu możemy dostrzegać powtarzalności lub uporczywe zainteresowania. Możemy także obserwować wybiórczość pokarmową lub zaburzenia integracji sensorycznej.

Poza tym wiele z obserwowanych cech nie jest charakterystycznych tylko dla spektrum, a współistnieje z nim jak każda z innych cech ludzi. Z uwagi na obserwowaną szeroką gamę zachowań i sposobów funkcjonowania osób w spektrum można stwierdzić, że każdy uczeń, który ma postawioną diagnozę, jest inny. Przyjęcie do szkoły dziecka ze spektrum autyzmu wiąże się z zapewnieniem odpowiednich warunków umożliwiających jak najpełniejszy jego rozwój.

Jak pracować z dzieckiem ze spektrum autyzmu

  1. Poznaj dziecko

    Przede wszystkim należy poznać dziecko w możliwie najszerszym zakresie. Dokonanie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania pozwoli rozpoznać indywidualne predyspozycje, mocne i słabe strony, zainteresowania dziecka, na których będziemy mogli oprzeć nasze oddziaływania edukacyjne, wychowawcze czy terapeutyczne.

  2. Dostosuj swoje działania do potrzeb ucznia

    Z uwagi na to, że każdy uczeń jest inny, może się okazać, że nasze wsparcie będzie potrzebne dziecku np. tylko w planowaniu czasu i wdrażaniu do samodzielności podczas nauki, a w innym przypadku niezbędna może się okazać stała obecność nauczyciela współorganizującego proces kształcenia i dostosowywania wymagań edukacyjnych oraz sposobu oceniania na każdym przedmiocie.

  3. Stwórz bezpieczne otoczenie

    Choć nie jest to regułą, uczniowie w spektrum mogą potrzebować rutyny i powtarzalności działań. Pamiętają plan lekcji, ale mogą mieć trudność z zaakceptowaniem faktu zastępstwa za nieobecnego nauczyciela. Jeśli chcemy wspierać ucznia w spektrum, uprzedzajmy go odpowiednio wcześniej o zmianach, które mają nastąpić. Jednocześnie uczmy go, że nie zawsze jesteśmy w stanie przewidzieć przyszłe wydarzenia, a często ich występowanie nie jest zależne od nas. W każdej sytuacji okazujmy mu wsparcie.


    baner_570x210 1 wersja 2.jpg

  4. Pracuj zgodnie z planem aktywności

    Plan aktywności na zajęciach zapewnia uczniowi poczucie bezpieczeństwa – dzięki niemu wie, jakie elementy lekcji będą następować po sobie, za co będzie oceniany i jaką nagrodę otrzyma za wykonanie zadania. Taki plan ułatwia także śledzenie toku zajęć, pozwala uczniowi lepiej kontrolować swoją pracę, uczy go więc samodzielności.

  5. Używaj prostego, jednoznacznego języka

    Jeśli chcemy lepiej porozumieć się z uczniem w spektrum, warto zadbać o komunikację. Jeśli nasz uczeń porozumiewa się werbalnie, to i tak może mieć trudności ze zrozumieniem niuansów słownych. Nasze wypowiedzi powinny być jasne, konkretne, jednoznaczne. Starajmy się zatem mówić do niego konkretami, ograniczać przenośnie. Jednocześnie wyjaśniajmy, co oznaczają dane pojęcia, kiedy używamy przysłów i co mamy na myśli, gdy używamy danej metafory. Nasze wypowiedzi lub prezentacje wspierajmy gestem lub obrazem.

    Gdy uczeń nie porozumiewa się werbalnie, opracujmy mu indywidualny, dostosowany do jego potrzeb system komunikacji wspierającej lub alternatywnej.

  6. Wspieraj rozwój umiejętności społecznych

    Uczniowie w spektrum zwykle mają trudność z rozumieniem sytuacji społecznych. W pracy z tą grupą uczniów warto uczyć umiejętności społecznych poprzez praktykę, począwszy od nazywania i odczytywania emocji innych, zadbanie o swoje granice po naukę asertywności w różnych sytuacjach społecznych. Tu z pomocą nauczycielowi może przyjść specjalistyczny program multimedialny Spektrum Autyzmu PRO (poziom 1 i poziom 2).

    Gdy planuje się pracę w grupach, warto zadbać o przygotowanie ucznia ze spektrum do odgrywania roli w grupie. Może się bowiem zdarzyć, że próbując go zaangażować, nieświadomie przyczynimy się do odrzucenia go przez grupę. Zadbajmy więc o to, by był gotowy na podjęcie takiego wyzwania. Można zacząć od pracy w parach, z jasnym podziałem zadań i zakresem odpowiedzialności. Następnie tworzyć mniej liczne grupy, które pracują pod nadzorem nauczyciela, a następnie zwiększać poziom samodzielności uczniów w bardziej licznym zespole.

 

Jak reagować na agresję dziecka autystycznego w szkole

Wydaje się, że najwięcej obaw nauczycieli, które dotyczą pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu, budzą sytuacje trudne na lekcji, gdy np. uczeń przejawia zachowania agresywne wobec rówieśników lub utrudnia prowadzenie zajęć. W tym momencie warto zaznaczyć, że zachowania te nie wynikają ze złośliwości dziecka. Mogą oznaczać np.:

  • przeciążenie sensoryczne dziecka (ekspozycja na hałas – gwar szkolny, duża liczba zajęć w ciągu dnia)
  • niezrozumienie sytuacji społecznej lub intencji otoczenia
  • utrwalone nieprawidłowe wzorce zachowań.

    baner_570x210 2 wersja 2.jpg

O czym w pracy pedagogicznej należy pamiętać w przypadku pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu

  • Nie oceniaj dziecka za jego zachowanie, na które nie ma wpływu.
  • Modeluj prawidłowe wzorce zachowań.
  • Stwarzaj jak najwięcej okazji do ćwiczenia umiejętności społecznych.
  • Wprowadź kontrakt behawioralny i konsekwentnie trzymaj się jego realizacji.

Praca nad modyfikacją zachowań powinna być poprzedzona wnikliwą diagnozą prowadzoną przez zespół nauczycieli i specjalistów pod okiem doświadczonego terapeuty z odpowiednimi kwalifikacjami. Należy rzetelnie opisać każde zachowanie i zbadać, jaką pełni funkcję. Może się okazać, że będziemy chcieli wyeliminować jakieś zachowanie, a w rezultacie pozbawimy przez to ucznia zdolności regulowania swoich emocji. Poza tym jedno zachowanie, które jest nie akceptowane społecznie, może zostać zastąpione innym.

Gdy diagnozujemy ucznia, pamiętajmy, aby dostrzegać kontekst społeczny, np. wpływ środowiska na zachowanie ucznia ze spektrum. Gdy obserwuje się ucznia w grupie rówieśników, okazuje się, że jego zachowanie uważane za niewłaściwe jest spowodowane prowokacją kolegów i koleżanek. Nierzadko także postawy nauczyciela, jego sposób mówienia, zapach czy styl ubierania mogą wpływać negatywnie na ucznia i przyczyniać się do występowania zachowań niepożądanych.

Praca z uczniem ze spektrum autyzmu może stanowić wyzwanie dla nauczyciela. Nasza postawa i nasze zaangażowanie w tworzenie zintegrowanego zespołu klasowego, w którym przebywa uczeń w spektrum, wpływa na sposób jego funkcjonowania. Warto więc dobrze zaplanować swoją pracę, być uważnym i otwartym na potrzeby ucznia.