„Balladyna”, zaproszenie, rozprawka lub opowiadanie. Podsumowanie egzaminu ósmoklasisty 2023 z języka polskiego.

Egzamin ósmoklasisty z języka polskiego w 2023 nie powinien sprawić zdającym większych problemów, ponieważ pojawiły się w nim typy i formy zadań znane uczniom. Pewnym zaskoczeniem mógł być brak zadań sprawdzających wiedzę i umiejętności gramatyczne – taką opinią podzieliła się redakcja przedmiotów humanistycznych Nowej Ery.

Na tegorocznym egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego, tak samo jak w latach ubiegłych, obowiązywały wymagania egzaminacyjne, które zostały wprowadzone w związku z nauczaniem zdalnym w czasie pandemii koronawirusa. Wymagania egzaminacyjne szczegółowo określają zakres treści wymaganych na egzaminie – wiedzę, umiejętności oraz znajomość lektur obowiązkowych – które sprawdzane są zadaniami egzaminacyjnymi.

Arkusz standardowy – dla uczniów bez dysfunkcji oraz uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się – zawierał 19 zadań. Za poprawne rozwiązanie wszystkich zadań można było uzyskać maksymalnie 45 punktów. Arkusz składał się z dwóch części. Pierwsza część zawierała 18 zadań zbudowanych wokół dwóch tekstów źródłowych: fragmentu lektury obowiązkowej (Balladyna Juliusza Słowackiego) oraz fragmentu tekstu nieliterackiego (Odblokuj swój talent Jolanty Marii Berent). W części drugiej uczniowie mieli do napisania wypracowanie, za które można uzyskać maksymalnie 20 punktów.

Tegoroczny egzamin nie powinien sprawić zdającym większych problemów, ponieważ pojawiły się w nim typy i formy zadań znane uczniom; jako formę użytkową należało napisać zaproszenie (zgodnie z wymaganiami egzaminacyjnymi redagowanie form użytkowych sprawdzane jest zaproszeniem lub ogłoszeniem), znane również były formy wypracowań – rozprawka lub opowiadanie. Zadania te oceniane są na najwyższą liczbę punktów. Pewnym zaskoczeniem mógł być brak zadań sprawdzających wiedzę i umiejętności gramatyczne. W tym roku nie pojawiło się samodzielne zadanie z nauki o języku; zadaniem 17. sprawdzono pisownię partykuły nie z przymiotnikiem w stopniu najwyższym, przy czym najpierw uczeń musiał rozpoznać stopień wskazanego w poleceniu przymiotnika. Ponadto, warto podkreślić, że w arkuszu pojawiły się elementy „uprzyjaźniające” arkusz, np. polegające na wyposażeniu zadań w elementy graficzne (zadania 7., 8., 16.).

Zamieszczony w arkuszu fragment Balladyny, mimo że pochodził z lektury obowiązkowej, mógł sprawić uczniom kłopot w jego rozumieniu. Poza tym w całej wiązce tylko trzy zadania odnosiły się do fragmentu (zadania 1.–3.), a aż cztery – do znajomości całej lektury (zadania 4., 5., 6., 10.). Należy jednak podkreślić, że zadanie 10. to typowe zadanie sprawdzające znajomość lektury obowiązkowej, które wykorzystuje grafikę (w tym przypadku plakat). Ponadto w wiązce do Balladyny uczniowie musieli wykazać się znajomością cech danego rodzaju literackiego (zadanie 7.), poprawnością interpunkcyjną (zadanie 8.) oraz rozpoznaniem znaczenia wyrazu cel (zadanie 9.).

Drugi tekst źródłowy – fragment tekstu nieliterackiego o talentach – nie powinien sprawić uczniom problemów w odbiorze oraz zrozumieniu jego sensu. Zadania 11.–15. odnosiły się do zamieszczonego fragmentu tekstu i polegały na jego streszczeniu (umiejętność streszczania tekstu nieliterackiego pojawia się często na egzaminie), wyszukiwaniu informacji i wyciąganiu wniosków. Zadania te sprawdzały umiejętności typowe dla egzaminu ósmoklasisty, dlatego mogły okazać się łatwe. Ciekawym wydaje się zadanie 15., które polegało na zajęciu stanowiska wobec postawionego pytania, czy przytoczone słowa Adama Małysza na temat daru, jaki drzemie w człowieku, są zgodne z treścią ostatniego akapitu tekstu źródłowego. Warto podkreślić, że mimo jednego punktu za to zadanie, należało wykonać kilka operacji, aby udzielić pełnej i poprawnej odpowiedzi, czyli zinterpretować, zrozumieć słowa znanego skoczka, zająć stanowisko, czy jego słowa są zgodne z tekstem czy nie są zgodne, a następnie uzasadnić zajęte stanowisko – przy czym nie można było cytować sformułowań z tekstu.

W wiązce do tekstu nieliterackiego znalazło się również zadanie sprawdzające znajomość lektur obowiązkowych (zadanie 16.). Konstrukcja tego zadania, mimo swojej złożoności, była typowa, znana uczniom, problemem zaś mogła być niewystarczająca znajomość lektur obowiązkowych. Jednak warto podkreślić, że uczeń sam wybierał jedną z trzech wskazanych cech (odpowiedzialność, optymizm, rozwaga), do której musiał podać bohatera wyróżniającego się daną cechą, tytuł lektury obowiązkowej oraz uzasadnienie wyboru zawierające sytuację z lektury.

Zaskoczeniem nie było wspomniane na początku zadanie 18. – uczniowie musieli napisać zaproszenie. Jest to jedna z dwóch form, które do tej pory pojawiały się na egzaminie, w dodatku polecenie do tego zadania jest zbudowane ze stałych elementów. Podobnie typowe było zadanie 19. – zgodnie z wymaganiami egzaminacyjnymi uczniowie wybierali jedną z form: rozprawkę lub opowiadanie (formy te wskazane są w wymaganiach egzaminacyjnych jako obowiązkowe). W tym roku również lektura obowiązkowa nie została narzucona. Uczniowie mogli wybrać lektury samodzielnie i sięgnąć do utworów, które rzeczywiście przeczytali i dobrze znali. Tematy wypracowań okazały się dość typowe, dające wiele możliwości na realizację wybranego tematu.

W realizacji tematu pierwszego należało zająć stanowisko wobec postawionego pytania: Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że to, jakimi ludźmi jesteśmy, zależy od nas. W rozwinięciu rozprawki należało przedstawić argumentację i poprzeć ją odpowiednimi przykładami z lektury obowiązkowej oraz z innego utworu literackiego (wymaga to wykazania się dobrą znajomością przywołanych utworów). Ważne jest to, aby argumenty i przykłady uzasadniały stanowisko zajęte we wstępie. Spośród lektur, które trafnie ilustrowałyby argumentację (lista lektur zawsze zamieszczona jest w arkuszu), można było wybrać, np.: Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego, Opowieść wigilijną Charlesa Dickensa, Quo vadis Henryka Sienkiewicza, Balladynę Juliusza Słowackiego. W zakończeniu należało sformułować wnioski wynikające z zebranych argumentów i podsumować stanowisko zajęte we wstępie. Drugi temat wymagał napisania opowiadania o spotkaniu z bohaterem wybranej lektury obowiązkowej, podczas którego wspólnie przeżyta przygoda przekonała ucznia, że swój cel osiąga ten, kto wytrwale do niego dąży. Temat dawał duże możliwości co do wyboru lektury obowiązkowej, lecz także wymagał bardzo dobrej znajomości przywołanego utworu. Ponadto należało pamiętać o wykorzystaniu co najmniej 6 spośród podanych elementów urozmaicających fabułę: wskazaniu miejsca i czasu akcji, wykorzystaniu elementów opisu (np. postaci, krajobrazu, przeżyć wewnętrznych), elementów charakterystyki, dialogu, monologu, punktu kulminacyjnego, zwrotu akcji, retrospekcji, puenty.