Końcówka roku szkolnego sprzyja różnego rodzaju podsumowaniom i ocenom. Jako rodzice chcemy zobaczyć, że całoroczna nauka przyniosła efekty, a nasza pociecha poczyniła postępy. Rozpiera nas duma i chcemy dać znać dzieciom, że doceniamy cały wysiłek, który włożyły w swój rozwój. Tylko jak zrobić to wspierająco i zgodnie z tym, czego dziecko naprawdę potrzebuje? 

Wykrywacz ściemy

Dziecięce mózgi są absolutnie niesamowite. Już od najmłodszych lat, pomimo ciągłego i bardzo intensywnego rozwoju, potrafią dokonywać niezwykle złożonych operacji myślowych i analitycznych.

Upraszczając, możemy ten mózg podzielić na część starą (odpowiedzialną za instynktowne czynności umożliwiające przetrwanie), część nową (odpowiedzialną za wyższe funkcje myślowe) oraz (za Miki Kashtan) - „wykrywacz ściemy". Ta humorystycznie nazwana część dziecięcego mózgu znana jest zapewne większości rodziców — uaktywnia się, gdy nasza pociecha słyszy, gdy mówimy np. „ślicznie”, ledwie zerkając na obrazek, który nasza pociecha podtyka nam pod nos. Dziecko woli nawet mniej entuzjastyczny komunikat, ale wyrażony z uwagą i szczerością. Dlaczego? 

Architektura pochwały 

Czasem wydaje nam się, że pochwała budzi wyłącznie pozytywne odczucia. Tymczasem tym pozytywnym emocjom często towarzyszą uczucia mieszane. Pochwała, która uruchomi dziecięcy „wykrywacz ściemy” może spowodować zwątpienie w wiarygodność osoby chwalącej („Jeśli mama uważa, że poszło mi dobrze z czytaniem tego tekstu to albo kłamie, albo nie wie, jak powinno to wyglądać”). Może prowadzić także do natychmiastowego zaprzeczenia („Mówi, że zawsze zapamiętuję wszystkie słówka z lekcji, a przecież tym razem pamiętam tylko cztery”), a nawet wywoływać obawę („A co, jeśli nigdy nie uda mi się tych wszystkich słówek zapamiętać?”).

Wbrew pozorom i naszym intencjom, pochwała może także skupić uwagę dziecka na swoich słabościach („Świetna z angielskiego? Przecież nie umiem nawet nauczyć się, o co chodzi z tym czasem przeszłym!”), a w niektórych przypadkach może być także odczytana jako manipulacja („Dlaczego mnie okłamuje? Czego tak naprawdę ode mnie chce?”).

Wnioski? Szczerość i odpowiednie sformułowanie pochwały, nakierowanej na refleksję dziecka odniosą znacznie lepszy skutek niż nawet najbardziej entuzjastyczna, ale nie niosąca zbyt wiele treści uwaga. 

Pochwała opisowa 

Zamiast po prostu oceniać i tym samym narażać się na wspomniane wcześniej pułapki wykrywacza ściemy, możesz opisać to, co widzisz i obserwujesz, a następnie pozwolić dziecku samodzielnie wysnuć wnioski i się ocenić. Ta technika pozwoli też dzieciom stać się bardziej świadomymi swoich mocnych stron oraz niezależnymi od opinii innych szczęśliwymi młodymi ludźmi. Przykłady? 

„Widzę, że bardzo starannie wypełniłaś całe ćwiczenie i sprawdziłaś poprawność każdego czasownika w tabelce!” „Tak, zajęło mi to dużo czasu, ale było warto!” 

„Zaśpiewałeś całą piosenkę o zwierzętach w ZOO i zapamiętałeś wszystkie nazwy zwierząt, które tam występują!” „Tak, już ją bardzo dobrze umiem!” 

„Napisałeś tego maila zupełnie samodzielnie i rozwinąłeś wszystkie punkty, których wymagało polecenie. Przyjemnie się go czyta, szczególnie podoba mi się fragment, gdzie opisujesz naszą rodzinę” „Tak, myślę, że to całkiem niezły mail, czuję, że dostanę dobrą ocenę”. 

Kilka dobrych praktyk w stosowaniu pochwał 

#1 Dostosuj pochwałę do wieku i percepcji dziecka 

Upewnij się, że chwalisz je za coś, co znajduje się w jego zasięgu, ale nie jest też zbyt proste. Tak jak dorosły nie chciałby być chwalony za samodzielne zasznurowanie butów, tak 8-latek nie poczuje się doceniony entuzjastyczną pochwałą za wygranie w grę memory z 5-letnim bratem. 

#2 Unikaj pochwały, w której ukrywa się wskazanie poprzedniej słabości lub niepowodzenia 

„W tym miesiącu wreszcie udało Ci się zdać ten egzamin za pierwszym razem” 

„Wreszcie zaśpiewałeś tę piosenkę i nie zapomniałeś słów” 

Zamiast tego spróbuj podkreślić włożoną pracę czy wyjątkowe cechy, które pomogły osiągnąć sukces, by w ten sposób skoncentrować uwagę na aktualnym osiągnięciu dziecka.  

#3 Uważaj na przesadny entuzjazm 

Czasem okazywanie zbyt dużego entuzjazmu może spowodować w dziecku poczucie presji lub myśl, że rodzicom zależy na danym efekcie dużo bardziej niż samemu dziecku. Pamiętaj, że wykrywacz ściemy działa w młodych mózgach pełną parą! 

Każde dziecko zasługuje na docenienie i pochwałę dotyczącą tego, czego w tym roku dokonało. Jako rodzice możemy zadbać o to, by słowa, które dziecko od nas usłyszy były szczere i wspierające, wzmacniające poczucie własnej wartości i sprawczości, z którymi nasza pociecha może iść dalej przez życie.