Po próbnym egzaminie ósmoklasisty z Nową Erą w roku szkolnym 2022/2023. Rekomendacje i wskazówki pomocne w przygotowaniach do piątej edycji egzaminu

Próbny egzamin ósmoklasisty z języka polskiego z Nową Erą – informacje o arkuszu.

Arkusz próbnego egzaminu ósmoklasisty z języka polskiego został przygotowany przez ekspertów Nowej Ery na podstawie wymagań egzaminacyjnych określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 16 grudnia 2020 r[1]. Katalog wymagań egzaminacyjnych zaprezentowano w Aneksie do Informatora o egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego obowiązującym w roku szkolnym 2022/2023.

Próbny arkusz zawierał 19 zadań, za które uczeń mógł otrzymać maksymalnie 45 punktów. Zadania służyły sprawdzeniu wiedzy i umiejętności z trzech obszarów wymagań egzaminacyjnych: Kształcenie literackie i kulturowe, Kształcenie językowe oraz Tworzenie wypowiedzi.

Pierwsza część arkusza liczyła 18 zadań dotyczących Małego Księcia Antoine’a de Saint-Exupéry’ego i tekstu nieliterackiego Prima aprilis. Ze śmiechem nie ma żartów Olgi Woźniak. Zadania otwarte w tej części pozwalały uczniom wykazać się m.in. umiejętnością wyrażania opinii na dany temat, interpretacji tekstu ikonicznego (ilustracji) w kontekście utworu nieliterackiego, a także znajomością treści i problematyki wybranych lektur obowiązkowych. W arkuszu pojawiły się trzy zadania z zakresu kształcenia językowego – jedno z nich sprawdzało znajomość zagadnień dotyczących rozpoznawania części mowy i określania jej funkcji w zdaniu, kolejne weryfikowały znajomość zasad ortograficznych i interpunkcyjnych. Uczniowie musieli się także zmierzyć z napisaniem ogłoszenia w roli redaktora gazetki szkolnej, który informuje o wydaniu nowego numeru i za pomocą dwóch argumentów zachęca do zapoznania się z artykułami.

W drugiej części arkusza zostały zamieszczone dwa tematy wypracowań do wyboru: o charakterze argumentacyjnym (rozprawka) oraz twórczym (opowiadanie). Uczniowie, niezależnie od wyboru tematu, mogli sami zdecydować, do których lektur obowiązkowych odwołają się w wypracowaniach. Średni wynik w ogólnopolskiej próbie statystycznej wyniósł 23,07 p., co w przeliczeniu daje 51,27%. Można zatem dostrzec postęp, ponieważ w minionym roku szkolnym wynik ogólnopolskiej próby w egzaminie z Nową Erą wyniósł 21,53 p., czyli 47,84% (tegoroczny średni wynik jest wyższy także od egzaminu próbnego z Nową Erą sprzed dwóch lat – wtedy średni rezultat wyniósł 50,18%).

Tegoroczni ósmoklasiści najlepiej poradzili sobie z zadaniami z obszaru Kształcenie literackie i kulturowe – 10,08 pkt (67,20%), słabiej wypadły zadania z obszaru Tworzenie wypowiedzi – 7,39 pkt (46,19%) oraz zadania z Kształcenia językowego – 5,60 pkt (40,00%).

Kształcenie literackie i kulturowe

Wynik 67,20% wskazuje, że zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności z zakresu kształcenia literackiego i kulturowego sprawiły ósmoklasistom umiarkowaną trudność. Ze szczegółowej analizy wynika, że najłatwiejsze okazały się zadania dotyczące wyszukiwania informacji we fragmencie lektury obowiązkowej (Mały Książę). W zadaniu 1. uczniowie bez problemu wskazali miejsce wydarzeń we fragmencie tekstu (95%). Bardzo dobrze poradzili sobie także z oceną prawdziwości stwierdzeń dotyczących lektury w zadaniu 2. (81%) oraz z zadaniem 7., które wymagało wykazania się znajomością całego utworu (85%). Również zadanie 3. polegające na sformułowaniu odpowiedzi na podstawie znajomości lektury wypadło dobrze (70%).

Niezwykle pozytywnym sygnałem jest wynik populacji uzyskany w zadaniu 8., które sprawdzało znajomość środków stylistycznych i umiejętność określenia ich funkcji w zdaniu (80%). Problematyczne okazało się natomiast zadanie 10. dotyczące cech charakterystycznych dla danego rodzaju literackiego. O ile uczniowie bez problemu potrafili wskazać, że Mały Książę należy do tego samego rodzaju co Opowieść wigilijna Charlesa Dickensa (zadanie 10.1. – 76%), to określenie cech rodzajowych epiki okazało się dla nich trudne (zadanie 10.2. – 30%). Płyną z tego wnioski, że niezmiennie teoria literatury stwarza ósmoklasistom problem, dlatego warto ćwiczyć z uczniami wiedzę i umiejętności z tego obszaru.

Ćwiczenie

Przyporządkuj rodzajom literackim odpowiednie cechy. W tym celu wpisz do tabeli odpowiednie cyfry.

Rodzaj literacki

Nr cechy

Epika

 

Liryka

 

Dramat

 

Cechy:

  1. Obejmuje utwory ukazujące przeżycia, doznania podmiotu lirycznego.
  2. Obejmuje utwory, w których występuje świat przedstawiony: czas akcji, miejsce akcji, bohaterowie, wydarzenia.
  3. Obejmuje utwory, w których tekst jest podzielony na akty i sceny.
  4. Występują didaskalia.
  5. Bohaterowie są przedstawieni w bezpośrednim działaniu.
  6. Występuje narrator trzecioosobowy lub pierwszoosobowy.
  7. W utworze wypowiada się podmiot liryczny.
  8. Podstawowymi formami wypowiedzi są dialogi i monologi.
  9. Obejmuje utwory przeznaczone do wystawienia na scenie.
  10. Należą do niego takie gatunki, jak tragedia, komedia.
  11. Należą do niego takie gatunki, jak fraszka, pieśń, tren, sonet.
  12. Należą do niego takie gatunki, jak powieść, opowiadanie, nowela, mit, baśń, legenda.

Warto podkreślić, że uczniowie coraz lepiej radzą sobie z analizą i rozumieniem tekstu nieliterackiego. Teksty tego rodzaju są oceniane przez uczniów jako trudne ze względu na poruszane w nich zagadnienia. Analiza danych statystycznych pozwala jednak na wyciągnięcie pozytywnych wniosków. 75% uczniów podczas tegorocznej próby bezbłędnie wskazało, które zdanie jest niezgodne z treścią tekstu Olgi Woźniak Prima aprilis. Ze śmiechem nie ma żartów (zadanie 13). Ponadto uczniowie poprawnie ocenili, że nagromadzenie pytań w pierwszym akapicie tekstu służy nawiązaniu kontaktu z czytelnikiem, a przywołane w tekście zachowania małp to przykłady wzmacniające wywód (zadanie 14 – 72%). Niestety streszczanie tekstu nieliterackiego (zadanie 12.) sprawiło ósmoklasistom trudność. Wynik 54% poprawnych odpowiedzi wskazuje, że należy regularnie wykonywać z uczniami ćwiczenia polegające na określaniu tematu tekstu (pomocne może okazać się wyszukiwanie słów kluczy), definiowaniu treści poszczególnych akapitów, określaniu stanowiska autora oraz uogólnianiu wniosków.

Także zadanie 15. wymagające zinterpretowania ilustracji w odniesieniu do tekstu okazało się problematyczne. Zaledwie 33% uczniów potrafiło sformułować argumenty, które potwierdzałyby lub zaprzeczały, że grafika może być wizualnym komentarzem do tekstu Olgi Woźniak. Odniesienie tekstu ikonicznego do pisanego wymagało myślenia abstrakcyjnego przy pełnym zrozumieniu przesłania zacytowanego tekstu nieliterackiego. Warto wspierać uczniów w interpretowaniu różnych tekstów ikonicznych (grafika, plakat, obraz) poprzez regularne korzystanie z przekładu intersemiotycznego jako metody pracy na lekcji, wskazywanie podobieństw i różnic w zestawianych tekstach, które bazują na różnych środkach wyrazu.

Kształcenie językowe

Kształcenie językowe to obszar, w którym uczniowie – podobnie jak w latach ubiegłych – wypadli najsłabiej. Średni wynik wyniósł 5,6 p., czyli 40%, co oznacza spadek w porównaniu z minionym rokiem szkolnym, kiedy średni wynik wynosił 6,62 p., czyli 41,38%. Zwróćmy uwagę, że tegoroczny arkusz zawierał trzy zadania z zakresu kształcenia językowego, dotyczące ortografii, gramatyki oraz interpunkcji. Zadanie 11. wymagało od uczniów wykazania się znajomością zasad pisowni wyrazu ziemia wielką bądź małą literą w zależności od kontekstu. Uczniowie dobrze poradzili sobie z tym zadaniem (74%). W zadaniu 16. ósmoklasiści musieli rozpoznać, czy wyraz ci jest zaimkiem pełniącym w zdaniu funkcję dopełnienia. Niestety za to zadanie wynik populacji wyniósł zaledwie 35% poprawnych odpowiedzi. W zadaniu 17. sprawdzano znajomość zasad interpunkcyjnych. To zadanie nie należało do najłatwiejszych, poprawną odpowiedź uzyskało 54% uczniów.  

Ósmoklasiści prezentowali swoje kompetencje językowe nie tylko podczas rozwiązywania wymienionych wyżej zadań. Poprawność językowa, ortograficzna i interpunkcyjna są oceniane także w zadaniach otwartych polegających na zredagowaniu własnego tekstu: ogłoszenia oraz rozprawki lub opowiadania. W tych zadaniach język, ortografia i interpunkcja wypadają zdecydowanie gorzej niż w zadaniach zamkniętych. W zadaniu 18., które polegało na napisaniu ogłoszenia, język (czyli poprawność gramatyczna, ortograficzna i interpunkcyjna) oceniono na poziomie 31%, w wypracowaniu zaś (opowiadanie i rozprawka) język oceniono na 27%, ortografię na 28%, interpunkcję na 20%. Analizując wyniki arkuszy próbnych, można zauważyć, że od kilku lat tendencja do niskich wyników w obszarze kształcenia językowego utrzymuje się, dlatego przy każdej okazji należy utrwalać z uczniami znajomość zagadnień językowych. Warto doskonalić umiejętności rozpoznawania części mowy i ich funkcji w zdaniu, proponować ćwiczenia, które wymagają stosowania różnorodnych struktur składniowych oraz wprowadzać ćwiczenia leksykalne i stylistyczne, a także utrwalać zasady pisowni.

Ćwiczenie

Zaznacz zdania, w których interpunkcja jest niepoprawna. Popraw błędy interpunkcyjne.

  1. Gdybyś się nie spóźnił zdążyłbyś na spotkanie z pisarzem.
  2. Możemy pójść na basen albo na lodowisko albo zbudować igloo.
  3. Zanim zadzwoniłeś, czytałam książkę.
  4. Nie przeczytałam tej książki, więc nie wiem, czy film jest zgodny z jej treścią.
  5. Zrozumiałam dlaczego wszyscy tak zachwycali się tym przedstawieniem.
  6. Nie wierzyłam, że nauczę się jeździć na nartach.
  7. Mecz, który ostatnio oglądaliśmy był emocjonujący.
  8. Tomku pośpiesz się, wszyscy na ciebie czekają.
  9. Drodzy uczniowie, poradzicie sobie na egzaminie.
  10. Dobiegł do mety mimo, że opadał z sił.
  11. Rozmawiając z mamą głaskała kota.
  12. Wróciwszy do domu, opowiedziała o tym, co ją spotkało.

Ćwiczenie

Uzupełnij zdania odpowiednimi wyrazami z nawiasów.

  1. Cechował ją wielki ………. (hart, chart) ducha.
  2. Ten nowy pies mojego sąsiada to na pewno jakiś ………. (hart, chart).
  3. Na plaży jest dużo kamieni, lepiej spakuj………………… (japonki, Japonki).
  4. Przedstawione na obrazie …………………….. (japonki, Japonki) mają piękne stroje.
  5. Sądzę, że to drzewo o jasnej, gładkiej korze to ………. (buk, Bug).
  6. Czwartą pod względem długości rzeką w Polsce jest ………. (buk, Bug).
  7. Kiedy łamał ustalone zasady gry, nie myślał o czekającej go ……………… (karze, każe).
  8. Wiedział, że zawsze powinien robić to, co mama ………. (karze, każe).

Ćwiczenie

Popraw błędy w zdaniach.

  1. Uważam, że nie powinieneś się poddawać i powinieneś kontynuować dalej swoje działania.
  2. Ponieważ potrzebował więcej przestrzeni, postanowił zaadoptować strych na sypialnię.
  3. Stan mojej cioci pogorszył się, wymagała hospitacji.
  4. Dawid Podsiadło reprezentuje wielki talent wokalny.
  5. Te perfumy posiadają intrygujący zapach.
  6. Ubierz ten zielony sweter.

Tworzenie wypowiedzi

W porównaniu z rokiem ubiegłym w zakresie tworzenia wypowiedzi można zauważyć poprawę. Uczniowie zdobyli 7,39 p., co daje 46,19% (w minionym roku szkolnym tworzenie wypowiedzi oceniono średnio na 6,79 p. możliwych do zdobycia, czyli 48,50%). Można jednak dostrzec w tym obszarze zadania, które powinny wytyczyć kierunek przygotowań do egzaminu na ostatniej prostej. Są to na pewno zadanie 12., wymagające streszczenia tekstu nieliterackiego (poziom wykonania – 54%) oraz zadanie 18., w którym uczniowie mieli napisać ogłoszenie. Zadanie to zostało wykonane na poziomie 30%. Wynik ten jest dużym zaskoczeniem, tym bardziej że redagowanie krótkiej formy użytkowej pojawia się od pierwszej edycji egzaminu. Być może trudność uczniów polega na tym, że muszą wykonać w nim kilka czynności jednocześnie – pamiętać o uwzględnieniu wyznaczników formy wypowiedzi, sformułować dwa argumenty, zadbać o poprawność. Wydaje się, że kluczowe dla poprawienia wyników uczniów w tym zakresie jest doskonalenie umiejętności czytania ze zrozumieniem i to nie tylko tekstów literackich i nieliterackich, lecz także poleceń, które wymagają złożonych czynności.

W tracie przygotowań na ostatniej prostej warto poświęcić czas na redagowanie form użytkowych. Można zaproponować uczniom ćwiczenia w pisaniu z pomocniczą checklistą, która uwzględnia kryteria egzaminacyjne. Dzięki takiej pomocniczej liście sami będą mogli zweryfikować, czy w napisanych tekstach uwzględnili wszystkie wymagania.  

Z takiej formy pracy można korzystać nie tylko, aby stworzyć ósmoklasistom okazję do autokorekty, lecz także gdy oceniają prace koleżanek i kolegów. Jest to niezwykle cenny sposób pracy, ponieważ uczniowie utrwalają w pamięci szczegółowe kryteria, kilkakrotnie je przetwarzają: po pierwsze, kiedy piszą własny tekst, po drugie, kiedy sprawdzają swoją pracę, po trzecie, gdy przygotowują informację zwrotną dla koleżanek i kolegów. Kluczem do sukcesu będzie z pewnością częstotliwość wykonywania tego typu zadań. Zarówno pisanie, jak i wzajemne sprawdzanie tekstów przyniesie efekt w postaci przyswojenia określonego słownictwa, opanowania zasad tworzenia danej formy wypowiedzi i zdobycia odpowiedniej, satysfakcjonującej liczby punktów na egzaminie ósmoklasisty.

Checklista ogłoszenie

Kryteria oceny ogłoszenia

Realizacja kryteriów +/-

• zapisuję odbiorcę ogłoszenia

 

• piszę, jakiego wydarzenia dotyczy ogłoszenie

 

• wskazuję czas i miejsce zdarzenia

 

• zachęcam do zainteresowania się treścią ogłoszenia, podając dwa argumenty

 

• podpisuję ogłoszenie

 

• przestrzegam zasad poprawności językowej, ortograficznej i interpunkcyjnej

 

• sposób poprawy

 

Checklista zaproszenie

Kryteria oceny zaproszenia

Realizacja kryteriów +/-

• zapisuję, kto jest zaproszony na wydarzenie

 

• piszę, jakiego wydarzenia dotyczy zaproszenie

 

• wskazuję czas i miejsce zdarzenia

 

• zachęcam do zainteresowania się treścią zaproszenia, podając dwa argumenty

 

• podpisuję zaproszenie

 

• przestrzegam zasad poprawności językowej, ortograficznej i interpunkcyjnej

 

• sposób poprawy

 

W raporcie po egzaminie próbnym z Nową Erą z języka polskiego wykazano, co stanowi największą trudność podczas tworzenia dłuższej wypowiedzi pisemnej. W poniższej tabeli zaprezentowano średnie wyniki populacji z podziałem na poszczególne kryteria oceny wypracowania.

Kryteria oceny wypracowania

Rozprawka

Opowiadanie

Realizacja tematu wypowiedzi

69%

58%

Elementy retoryczne / elementy twórcze

47%

41%

Kompetencje literackie i kulturowe

58%

54%

Kompozycja tekstu

61%

47%

Styl

60%

55%

Język

31%

27%

Ortografia

36%

21%

Interpunkcja

28%

13%

Z analizy danych, które zebrano w tabeli, wynika, że należy położyć nacisk na kształcenie umiejętności retorycznych w rozprawce (budowa argumentów, odróżnianie argumentu od przykładu, tworzenie przykładu w funkcji argumentu) oraz elementów twórczych w opowiadaniu, które wzbogacają fabułę. Należy również rozwijać kompetencje uczniów związane z językiem wypowiedzi, gdyż – tak jak wspominałam wcześniej – w wypracowaniach wypadają one gorzej niż w zadaniach zamkniętych.

Aby pomóc uczniom w tworzeniu spójnych, poprawnych tekstów, warto przeprowadzić ćwiczenie z wykorzystaniem szablonu, który pozwala skupić się na elementach wypracowań istotnych ze względu na kompozycję, spójność czy też atrakcyjność fabuły, a także uczy panowania nad treścią tekstu. W wypadku szablonu do opowiadania twórczego należy pamiętać, że można go modyfikować, zmieniając usytuowanie elementów twórczych.

Ćwiczenie

Napisz rozprawkę, wpisując odpowiednie fragmenty tekstu we właściwe miejsca szablonu.

Budowa wypracowania

Treść pracy

Uwagi nauczyciela

Wstęp: luźne refleksje na temat słowa kluczowego z tematu

 

 

Teza

 

 

Argument 1.

 

 

Przykład do argumentu 1. odwołujący się do lektury obowiązkowej

 

 

Wniosek cząstkowy

 

 

Argument 2.

 

 

Przykład do argumentu 2. odwołujący się do innego utworu literackiego

 

 

Wniosek cząstkowy

 

 

Zakończenie podsumowujące pracę, odnoszące się do obronionej tezy

 

 

Ćwiczenie

Napisz opowiadanie, wpisując odpowiednie fragmenty tekstu we właściwe miejsca szablonu.

Budowa wypracowania

Treść pracy

Uwagi nauczyciela

Wstęp zawierający informacje, gdzie i kiedy dzieją się wydarzenia, krótki opis pogody w dniu wydarzenia, przedstawienie bohatera/bohaterów

 

 

Wydarzenie pierwsze, krótki opis miejsca, bohaterów, dialog między bohaterami

 

 

Wydarzenie drugie, krótki opis wyglądu bohaterów, dialog między bohaterami

 

 

Nagły zwrot akcji – wydarzenie zaskakująco zmienia sytuację bohaterów

 

 

Monolog bohatera

 

 

Punkt kulminacyjny – napięcie rośnie, ewentualna tajemnica zostaje wyjaśniona lub bohater podejmuje ostateczną decyzję

 

 

Nawiązanie do treści lektury obowiązkowej

 

 

Puenta – czego nauczyłam/nauczyłem się, biorąc udział w wydarzeniach

 

 

Podsumowanie

Analiza wyników próbnego egzaminu pozwala na określenie mocnych i słabych stron uczniów i wytyczyć kierunki powtórek zgodnie z aktualnymi potrzebami ósmoklasistów. Warto skorzystać ze sprawdzonych materiałów, aby na ostatniej prostej pomóc uczniom uporać się z trudnościami i w pełni przygotować ich do piątej edycji egzaminu ósmoklasisty.

________________________________________________________________

[1] Załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. poz.493, z późn. zm.).