OK – czas na ocenianie kształtujące

Idea oceniania kształtującego (OK) dotarła do Polski w 2002 r. z Wielkiej Brytanii, gdzie stwierdzono, że tego typu podejście skutecznie podnosi efektywność nauczania w szkole.

Czym zatem jest i na czym polega ocenianie kształtujące

Ocenianie kształtujące to sposób pracy nauczyciela i uczniów, który polega na systematycznym pozyskiwaniu informacji o przebiegu procesu uczenia się. Dzięki niemu nauczyciel może modyfikować dalsze nauczanie i dawać uczniom informację zwrotną pomagającą im w nauce. Celem oceniania kształtującego jest pomaganie uczniom w uczeniu się, a nie realizowanie programu.

 

Kiedy proces uczenia się jest efektywny

Według prof. Geralda Hüthera, specjalisty w dziedzinie neurobiologii, proces uczenia się staje się efektywny wtedy, gdy to uczeń jest odpowiedzialny za naukę i ukierunkowanie swojego rozwoju. Rolą nauczyciela zaś powinno być udzielanie uczniowi wsparcia oraz monitorowanie jego postępów. Metoda OK jest jednym ze sposobów realizacji tego założenia.

 

Co wpływa na poprawę wyników nauczania

Prof. John Hattie, zajmujący się procesami edukacyjnymi, przeanalizował około 50 tys. badań, które objęły ponad 200 mln uczniów. Porównywał efekty różnych działań podejmowanych w nauczaniu w celu poprawy wyników i ułożył je na jednej skali, aby odpowiedzieć na pytania: Co i w jakim stopniu wpływa na uczenie się uczniów? Co ma istotny wpływ na ich osiągnięcia? Najlepsze rezultaty przynoszą: monitorowanie nauczania, eksponowanie celów lekcji i kryteriów sukcesu, przekazywanie informacji zwrotnej oraz pozytywne relacje nauczyciel‑uczeń. Te wszystkie aspekty można znaleźć w ocenianiu kształtującym. Według opisanych wyżej badań zadania domowe mają znikomy wpływ na poprawę procesu uczenia się, a głęboki sens ma skoncentrowanie wysiłków na tym, aby uczeń wynosił jak najwięcej wiedzy i umiejętności z lekcji. Prof. Hattie nazywa ten pożądany stan widocznym uczeniem się (ang. visible learning). Twierdzi, że istnieje praktyka nauczania, a nie teoria nauczania, ponieważ nie ma jednego przepisu na nauczanie i uczenie się.

 

Co jest podstawą OK

OK jest starannie przemyślanym systemem pedagogicznym. Wymaga zmiany organizacji procesu nauczania akceptowanej również przez uczniów. Nie polega na dodaniu kilku nowych technik do warsztatu nauczyciela, nie jest też zbiorem gadżetów pedagogicznych. Jego podstawą jest pięć filarów – strategii, które określają cel stosowania OK. Wszystkie strategie OK są ze sobą powiązane, uzupełniają się i stanowią drogowskazy do skutecznego nauczania i uczenia się.

 

Jakie są strategie OK

STRATEGIA 1. CELE I KRYTERIA SUKCESU

Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.

Nauczyciel stosujący pierwszą strategię OK powinien dbać o to, aby uczniowie podczas lekcji znali jej temat, cele oraz kryteria sukcesu. Czym są kryteria sukcesu? Najprościej rzecz ujmując: to, po czym można poznać, że cel lekcji został zrealizowany. Dobrą praktyką jest podanie uczniom gotowych materiałów do wklejenia do zeszytu (zawierających: temat lekcji, cele i kryteria sukcesu; przykład: tabela 1.). Ponadto nauczyciel powinien się upewnić, czy uczniowie rozumieją przedstawione cele i kryteria, a w toku lekcji powracać do nich, aby sprawdzić stopień ich realizacji. Kryteria sukcesu służą również do podsumowania lekcji, a jednocześnie stanowią wytyczne do ustalenia, jaki materiał będzie podstawą sprawdzianu. Cele i kryteria sukcesu przedstawia się z perspektywy ucznia, dlatego zawierają sformułowania typu: wyjaśnię, opiszę, wskażę.

Tabela 1. Temat, cel oraz kryteria sukcesu sformułowane dla wybranych lekcji chemii w klasach 7 i 8 szkoły podstawowej

Lp.

Temat lekcji

Cel lekcji

w języku ucznia

Kryteria sukcesu

w języku ucznia

1.

Jak są zbudowane atomy

1. Opiszę budowę atomów różnych pierwiastków chemicznych.

2. Poznam pojęcia: liczba atomowa, liczba masowa.


 

1. Opisuję położenie w atomie protonów, neutronów, elektronów.

2. Określam rodzaje ładunków elektrycznych oraz masy protonu, neutronu, elektronu.

3. Ustalam liczbę protonów, neutronów i elektronów w atomach różnych pierwiastków chemicznych na podstawie liczb atomowej
i masowej.

4. Zapisuję liczby atomową i masową pierwiastka chemicznego na podstawie informacji o liczbie protonów, neutronów i elektronów w jego atomach.

2.

Jak są rozmieszczone elektrony w atomach


 

1. Zapiszę rozmieszczenie elektronów w powłokach elektronowych.

2. Podam liczbę elektronów zewnętrznej powłoki elektronowej pierwiastków chemicznych grup 1.,2. oraz 13.–18. układu okresowego.

1. Podaję liczbę powłok elektronowych w atomie oraz liczbę elektronów zewnętrznej powłoki elektronowej dla pierwiastków chemicznych grup 1., 2. oraz 13.–18. układu okresowego.

2. Rysuję modele atomów pierwiastków chemicznych o liczbie Z wynoszącej od Z = 1 do Z = 20.

3. Wskazuję elektrony zewnętrznej powłoki elektronowej i podaję ich liczbę dla atomów różnych pierwiastków chemicznych.

4. Rozpoznaję nazwę pierwiastka chemicznego na podstawie rozmieszczenia elektronów w jego atomie (przedstawionych na rysunku, modelu).

3.

Odczyn roztworu


 

Poznam pojęcia odczyn roztworu oraz pH oraz ich znaczenie
w przyrodzie i życiu codziennym.

1. Wyjaśniam, co to jest odczyn roztworu i od czego on zależy.

2. Wymieniam trzy rodzaje odczynu roztworów.

3. Podaję przykłady roztworów
o odczynach: zasadowym, kwasowym
i obojętnym.

4. Definiuję, co to jest pH, i określam zakres wartości pH.

5. Określam zakres wartości pH dla roztworów o odczynach: kwasowym, zasadowym i obojętnym.

6. Określam doświadczalnie wartość pH w dowolnym roztworze, a na tej podstawie ustalam rodzaj odczynu.

4.

Kwas etanowy czyli kwas octowy

Poznam budowę, właściwości
i zastosowania kwasu octowego.


 

1. Zapisuję wzory strukturalny
 i półstrukturalny; podaję nazwy systematyczną i zwyczajową kwasu karboksylowego zawierającego dwa atomy węgla.

2. Wymieniam właściwości fizyczne i chemiczne kwasu etanowego.

3. Opisuję sposób przeprowadzania reakcji chemicznych kwasu etanowego
z wodorotlenkami, tlenkami metali
 i metalami; zapisuję obserwacje i formułuję wnioski.

5. Zapisuję równania reakcji chemicznych zachodzących podczas przeprowadzonych doświadczeń.

6. Zapisuję równanie dysocjacji jonowej kwasu etanowego.

7. Wymieniam zastosowania kwasu octowego.

5.

Cukry  czyli węglowodany


 

Poznam występowanie, budowę, właściwości, podział, znaczenie biologiczne
i zastosowania cukrów.


 

1. Wymieniam nazwy cukrów prostych
i złożonych.

2. Zapisuję wzory sumaryczne glukozy
i fruktozy.

3. Omawiam rolę biologiczną glukozy w procesach odżywiania i oddychania.

4. Wymieniam właściwości fizyczne
 oraz zastosowania glukozy i fruktozy.

5. Wymieniam właściwości fizyczne i zastosowania sacharozy.

6. Wymieniam produkty spożywcze, w których występują skrobia
i celuloza.

7. Podaję wzory sumaryczne skrobi
i celulozy.

8. Wymieniam właściwości fizyczne
 oraz zastosowania skrobi i celulozy.

9. Wykonuję i opisuję doświadczenie, w którym wykazuję obecność skrobi
w różnych produktach spożywczych.

Pobierz cele lekcji i kryteria sukcesu dla klasy 7

Pobierz cele lekcji i kryteria sukcesu dla klasy 8

 

STRATEGIA 2. DIALOG

Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań przynoszących informacje, czy i jak uczniowie się uczą.

Lekcja, na której nauczyciel stosuje drugą strategię OK, jest dialogiem pomiędzy nauczycielem a uczniami. Nauczyciel zadaje pytania, które stymulują ciekawość uczniów oraz zachęcają ich do rozważań i poszukiwania odpowiedzi. Zalecane jest zadawanie zadań mających na celu odświeżenie wiedzy i odwołanie się do informacji, które uczniowie już posiedli. Są to pytania odwołujące się m.in. do porównań oraz wyszukiwania różnic i podobieństw. Na tym etapie można także tworzyć mapy myśli.

 

STRATEGIA 3. INFORMACJA ZWROTNA

Trzecia strategia to udzielanie uczniom informacji zwrotnej (IZ). Aby ocena pracy ucznia mogła być przez niego wykorzystana w procesie uczenia się, powinna mieć formę wyczerpującego komentarza. Informacja zwrotna zawiera odpowiedzi na cztery pytania:

  1. Co uczeń zrobił dobrze?
  2. Co należy poprawić?
  3. Jak należy to poprawić?
  4. Jak uczeń ma się dalej rozwijać?

Informacja zwrotna powinna się odnosić do wcześniej ustalonych kryteriów sukcesu. Wówczas daje uczniom możliwość racjonalnego kształtowania własnej strategii uczenia się oraz poczucia odpowiedzialności za swoje osiągnięcia.

 

STRATEGIA 4. WSPÓŁPRACA UCZNIÓW CZYLI WZAJEMNE NAUCZANIE

Sprawianie, aby uczniowie mogli wzajemnie korzystać ze swojej wiedzy i swoich umiejętności (wzajemne nauczanie).

Człowiek najlepiej uczy się w grupie – to stwierdzenie jest podstawą czwartej strategii OK. Uczniowie uczą się od siebie nawzajem, uczą się także współpracy (szczególnie podczas pracy metodą projektu), a nauczyciel daje im czas na dyskusję i wspólne ustalanie odpowiedzi. Rozmowa uczniów o tym, czego się uczą, wiąże zdobywaną wiedzę z tym, co już wiedzą i umieją, pomaga im więc lepiej zrozumieć nowe zagadnienia. W ramach czwartej strategii stosuje się ocenę koleżeńską. Na podstawie poznanych wcześniej kryteriów uczniowie przekazują sobie informacje zwrotne o wykonanej pracy.

 

STRATEGIA 5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Wspomaganie uczniów, aby stali się autorami procesu swojego uczenia się.

Elementy piątej strategii OK to działania motywujące uczniów, m.in. budowanie zainteresowania nauczanymi zagadnieniami, wskazywanie przydatności nauczanych treści w życiu codziennym, odnoszenie poznanych treści do otaczającego świata, zapraszanie do współpracy rodziców, zachęcanie uczniów do stosowania samooceny. Może to być zadawanie pytań kluczowych, czyli takich, które w ciekawy sposób pokazują szerszy kontekst tematu (np. Jak odróżnisz wodę destylowaną od wody mineralnej? albo Kwasy - sprzymierzeńcy czy wrogowie?).

 

Jakie korzyści może przynieść stosowanie OK

W każdej grupie uczniów istnieją trzy światy: publiczny, którym zarządzają nauczyciele, półprywatny świat relacji rówieśniczych oraz prywatny świat umysłu ucznia. Nauczyciel nie widzi i nie jest świadom około 70% tego, co zachodzi między uczniami. Stosowanie strategii oceniania kształtującego pozwala mu zmniejszyć ten dystans dzięki: monitorowaniu efektów nauczania, poprawie relacji nauczyciel-uczeń, wzrostowi motywacji, a w konsekwencji poprawie wyników nauczania. OK zmienia relacje pomiędzy nauczycielem a uczniami; wszyscy pracują nad tym, aby nauka była bardziej skuteczna. Dzięki OK uczniowie przyjmują odpowiedzialność za swoje uczenie się; ta umiejętność będzie im potrzebna w przyszłości, ponieważ człowiek uczy się przez całe życie. W ten sposób system nauczania zbliża się do idei Alberta Einsteina, który twierdził, że: nauka w szkołach powinna być prowadzona w taki sposób, aby uczniowie uważali ją za cenny dar, a nie ciężki obowiązek.

Do stosowania oceniania kształtującego, w szczególności do udzielania uczniom informacji zwrotnej, zobowiązują nauczycieli w Polsce rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej:

– z dnia 3 sierpnia 2017 r. (poz. 1534) na temat oceniania uczniów (§ 12. Ocenianie bieżące z zajęć edukacyjnych ma na celu monitorowanie pracy ucznia oraz przekazywanie uczniowi informacji o jego osiągnięciach edukacyjnych pomagających w uczeniu się, poprzez wskazanie, co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz jak powinien dalej się uczyć);

– z dnia 16 sierpnia 2017 r. (poz.1611) w sprawie wymagań wobec szkół, wskazujące na informację zwrotną, która pomaga uczniowi uczyć się i planować swój indywidualny proces uczenia się.

 

Bibliografia

Hattie John, Widoczne uczenie się dla nauczycieli, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2015.

Marzano Robert J., Sztuka i teoria skutecznego nauczania, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2012.

Sterna Danuta, Ocenianie kształtujące w praktyce, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2008.

Sterna Danuta, Uczę się uczyć, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2016.

http://www.ceo.org.pl/pl/ok/news/strategie-oceniania-ksztaltujacego [dostęp 9.06.2018].

https://www.youtube.com/watch?v=OLqez3bpzW8 [dostęp 9.06.2018].

https://www.youtube.com/watch?v=tcUK2jwsES8 [dostęp 9.06.2018].