Jak nowa podstawa programowa wpływa na nauczanie chemii w liceum ogólnokształcącym i technikum?

Getty Images/E+/YinYang

O zmianach rozmawiamy z Aleksandrą Grabowską, współautorką podstawy programowej do chemii.

Zgodnie z nową podstawą programową kształcenie chemii w zakresie podstawowym albo w zakresie rozszerzonym rozpoczyna się w klasie pierwszej liceum ogólnokształcącego i technikum. Dlatego absolwent szkoły podstawowej musi podjąć decyzję, na jakim poziomie chce się uczyć tego przedmiotu. Najczęściej będzie się to wiązało z wyborem klasy o odpowiednim profilu.

Co nowa podstawa programowa zmienia w nauczaniu chemii?

Wszyscy uczniowie, którzy będą kontynuować naukę w liceum ogólnokształcącym lub technikum, będą poszerzać wiadomości i umiejętności nabyte w szkole podstawowej oraz uzupełniać je o nowe.

Jak zmieniają się wymagania do zakresu podstawowego?

Przede wszystkim całkowicie zmienia się zakres treści. Uczniowie będą poszerzać wiedzę ze szkoły odstawowej oraz uzupełniać ją o nowe wiadomości i umiejętności związane m.in. z: budową atomu i wiązaniami chemicznymi, procesami zachodzącymi w roztworach, elektrochemią, systematyką związków nieorganicznych i organicznych oraz znaczeniem i zastosowaniami substancji, a także elementami ochrony środowiska.

Jak zmieniają się wymagania do zakresu rozszerzonego?

Zasadniczą zmianą jest powrót do omawiania zagadnień związanych z procesami elektrochemicznymi. Uzupełniono również wymagania dotyczące kinetyki i statyki procesów chemicznych, co powinno ułatwić uczniom zrozumienie zagadnień związanych z szybkością reakcji i stanem równowagi. Zagadnienia związane z efektami energetycznymi są reprezentowane nie tylko przez jakościowy podział na reakcje egzo- i endoenergetyczne na podstawie wartości ΔH, lecz także przez obliczenia zmian entalpii na podstawie prawa Hessa. W wymaganiach dotyczących wiązań chemicznych i oddziaływań międzycząsteczkowych wyraźnie zaakcentowano umiejętności związane przewidywaniem budowy i kształtu drobin chemicznych oraz wpływem ich budowy na właściwości makroskopowe substancji.

Wymagania te są dalej konsekwentnie uzupełniane i utrwalane podczas omawiania właściwości związków nieorganicznych i organicznych (np. wpływ długości i kształtu łańcucha węglowego oraz obecności polarnych podstawników na właściwości związków organicznych). Dział poświęcony atomom i cząsteczkom oraz stechiometrii został wzbogacony o zagadnienia związane z promieniotwórczością i reakcjami jądrowymi, a w dziale Budowa atomu znalazło się wyraźne odwołanie do modelu kwantowo-mechanicznego i liczb kwantowych. Rozszerzono też wymagania dotyczące izomerii optycznej. Zwróciłabym jeszcze uwagę na wprowadzenie przy omawianiu właściwości węglowodorów aromatycznych wpływu kierującego podstawników, co umożliwia rozważanie różnych dróg syntezy organicznej, oraz na zagadnienia związane z tzw. zieloną chemią. Z pewnością nie wymieniłam wszystkich nowych treści, które pojawiły się w podstawie programowej. Zachęcam do lektury i analizy tego dokumentu.

Pobierz podstawę programową z chemii – zakres podstawowy

Pobierz podstawę programową z chemii – zakres rozszerzony

Jaką rolę odgrywają doświadczenia chemiczne w nowej podstawie programowej?

Podstawa programowa zarówno w zakresie podstawowym, jak i rozszerzonym kładzie duży nacisk na rozwijanie umiejętności związanych z projektowaniem, przygotowaniem i przeprowadzaniem doświadczeń chemicznych oraz analizą ich wyników. Doświadczenia te w większości mogą i powinny być przeprowadzane samodzielnie przez uczniów, a pozostałe – w formie pokazu nauczycielskiego. Uczniowie powinni doskonalić umiejętności rejestracji wyników badań, opisu obserwacji oraz ich interpretowania i formułowania wniosków. Przy projektowaniu doświadczeń i podczas pracy z odczynnikami chemicznymi trzeba zwracać uwagę na zachowanie zasad BHP. Eksperyment może być elementem lekcji pełniącym funkcję wprowadzającą, poznawczą lub utrwalającą. Może być również prowadzony na odrębnych zajęciach, szczególnie jeśli szkoła dysponuje dobrze wyposażoną salą laboratoryjną. Minimalny zestaw zapisany w podstawie programowej do zakresu podstawowego składa się z 36 doświadczeń, do zakresu rozszerzonego – z 47 doświadczeń.

Pobierz listę obowiązkowych doświadczeń chemicznych – fragment podstawy programowej

Ile godzin jest przeznaczonych na realizację treści?

W zakresie podstawowym chemia będzie realizowana w wymiarze 4 godzin w cyklu kształcenia. W klasach od pierwszej do trzeciej nowego liceum zgodnie z siatką godzin 1 + 2 + 1. W zakresie rozszerzonym na nauczanie chemii jest przeznaczonych 10 godzin w cyklu kształcenia. Siatka godzin będzie opracowywana przez szkoły na podstawie przedmiotów wybranych w zakresie rozszerzonym.

Czy wymagania podstawy programowej należy realizować w takiej kolejności, w jakiej są wymienione?

Wymagania podstawy programowej opisują wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien mieć po zakończeniu cyklu kształcenia. Ich realizacja może odbywać się w innej kolejności, wynikającej z koncepcji nauczyciela lub przyjętego programu nauczania, jednak wszystkie wymagania podstawy muszą zostać zrealizowane. Niektóre umiejętności należy utrwalać w całym cyklu kształcenia, np. obliczenia chemiczne, odczytywanie informacji z układu okresowego czy przewidywanie właściwości substancji na podstawie budowy jej atomów lub cząsteczek.

Czy wymagania zawarte w nowej podstawie programowej będą jednocześnie wymaganiami maturalnymi? Czy zostaną przygotowane osobne wymagania maturalne?

Podstawa programowa jest dokumentem, który określa jednocześnie wymagania edukacyjne i wymagania egzaminacyjne. Wymagania egzaminacyjne nie mogą wykraczać poza te opisane w podstawie programowej. Natomiast nie wszystkie wymagania wyszczególnione w podstawie programowej mogą być sprawdzane na egzaminie maturalnym.

Czy znane są forma egzaminu maturalnego i typy zadań?

Prace koncepcyjne nad kształtem egzaminów maturalnych od roku szkolnego 2022/2023 dopiero się rozpoczynają. Zadania egzaminacyjne zmieniają się dzięki doświadczeniom zdobywanym w kolejnych sesjach egzaminacyjnych. Wszystko to na pewno zostanie wykorzystane podczas tworzenia zadań i konstruowania arkusza egzaminacyjnego.

Czy będzie można zdawać maturę z chemii w zakresie podstawowym?

Zgodnie z art. 44zze ustawy o systemie oświaty egzamin maturalny w części pisemnej z przedmiotów dodatkowych, m.in. z chemii, będzie przeprowadzany tylko na poziomie rozszerzonym. Wybór przedmiotu dodatkowego na egzaminie maturalnym nie zależy od tego, których przedmiotów absolwent uczył się w szkole. Dlatego uczniowie, którzy ukończą kształcenie chemiczne w zakresie podstawowym, mogą przystąpić do egzaminu maturalnego z chemii jako przedmiotu dodatkowego, ale tylko na poziomie rozszerzonym.

Czy nadal o zdaniu matury będzie decydować samo podejście do egzaminu, a nie zdobycie określonej liczby punktów?

Nowelizacja ustawy o systemie oświaty wprowadza w tej kwestii zmianę. Warunkiem zdania egzaminu maturalnego, poza zdobyciem co najmniej 30% punktów możliwych do zdobycia z przedmiotów obowiązkowych w części ustnej i w części pisemnej, jest otrzymanie co najmniej 30% punktów możliwych do zdobycia z przynajmniej jednego przedmiotu dodatkowego na poziomie rozszerzonym. Obowiązek ten nie dotyczy absolwentów posiadających dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodzie nauczanym na poziomie technika.

Dziękujemy za rozmowę.