Realizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej – co musisz wiedzieć. Część 2: Jak organizować pomoc?

Formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Nową formą pomocy jest zindywidualizowana ścieżka kształcenia, fot. wavebreakmedia/Shutterstock

Szkoły, przedszkola i inne placówki edukacyjne powinny odpowiadać na różne potrzeby uczniów. Także tych, którzy z przyczyn rozwojowych, zdrowotnych, społecznych, kulturowych itp. wymagają szczególnego wsparcia. Jak i przez kogo – zgodnie z nowymi przepisami – organizowana jest pomoc psychologiczno-pedagogiczna?

Korzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu, szkole i placówce jest dobrowolne i nieodpłatne. Zgodnie z obowiązującymi zasadami, inicjatorami wszelkich działań związanych z pomocą psychologiczno-pedagogiczną mogą być:

  • sam zainteresowany uczeń;
  • rodzice ucznia;
  • dyrektor placówki (przedszkola, szkoły);
  • nauczyciel, wychowawca grupy wychowawczej lub specjalista, prowadzący zajęcia z uczniem;
  • pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania lub higienistka szkolna;
  • poradnia;
  • asystent edukacji romskiej;
  • pomoc nauczyciela;
  • pracownik socjalny;
  • asystent rodziny;
  • kurator sądowy;
  • organizacja pozarządowa, inna instytucja lub podmiot działający na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.


Wspólne działanie wielu osób

Co do zasady pomoc psychologiczno-pedagogiczną organizuje dyrektor. Z mocy prawa rzeczywistymi realizatorami pomocy są nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych oraz specjaliści wykonujący w przedszkolu, szkole i placówce zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w szczególności psycholodzy, pedagodzy, logopedzi, terapeuci i doradcy zawodowi.

Wszystkie działania w tym obszarze mają charakter ewidentnie uspołeczniony. Przede wszystkim z powodu podmiotów, które są upoważnione do udzielania tego typu działań pomocowych, czy udzielania wsparcia. Dlatego realizacja wszelkich działań z zakresu realizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej wymaga ścisłej współpracy z:

  • rodzicami ucznia;
  • poradniami psychologiczno–pedagogicznymi;
  • poradniami specjalistycznymi;
  • placówkami doskonalenia nauczycieli;
  • innymi przedszkolami, szkołami i placówkami;
  • organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.

Spektrum osób i instytucji zaangażowanych w realizację pomocy jest znaczne i dosyć zróżnicowane, co powinno gwarantować wszechstronny i wieloaspektowy jej charakter.

Więcej na ten temat Czytelnik dowie się z webinariów Jana Lewandowskiego – „Uwarunkowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej – obowiązki dyrektora”, oraz „Uwarunkowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej – obowiązki nauczyciela”

Pomoc dopasowana do potrzeb

W sposób bardzo precyzyjny określono formy, w jakich pomoc psychologiczno-pedagogiczna powinna być udzielana. Są to:

  1. klasy terapeutyczne – prowadzone tylko w szkołach (do 15 uczniów);
  2. zajęcia rozwijające uzdolnienia (do 8 uczniów w grupie);
  3. zajęcia rozwijające umiejętności uczenia się – realizowane tylko w szkołach;
  4. Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze – także tylko w szkołach (do 8 uczniów w grupie);
  5. Zajęcia specjalistyczne np. korekcyjno-kompensacyjne (w grupach do 5 uczniów), logopedyczne (do 4 uczniów), rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne (do 10 uczniów, chyba że zwiększenie tej liczby jest uzasadnione potrzebami uczniów) oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym (do 10 uczniów);
  6. Zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu – realizowane tylko w szkołach;
  7. Zindywidualizowana ścieżka realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego – w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych;
  8. Zindywidualizowana ścieżka kształcenia – tylko w szkołach;
  9. Porady, konsultacje, warsztaty

Trzeba zaznaczyć, że porady i konsultacje dla uczniów oraz porady, konsultacje, warsztaty i szkolenia dla rodziców uczniów i nauczycieli powinny być prowadzone przez odpowiednich nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych oraz specjalistów.

1140x210_ban_ME.png

Klasy terapeutyczne

Klasy terapeutyczne organizuje się dla uczniów wykazujących jednorodne lub sprzężone zaburzenia, takich, którzy wymagają dostosowania organizacji i procesu nauczania do ich specyficznych potrzeb edukacyjnych oraz długotrwałej pomocy specjalistycznej. Klas terapeutycznych nie organizuje się w szkołach specjalnych.

Zajęcia w klasach terapeutycznych są prowadzone przez nauczycieli właściwych zajęć edukacyjnych. Nauczanie w klasach terapeutycznych powinno być zawsze prowadzone według realizowanych w danej szkole programów nauczania, z dostosowaniem metod i form ich realizacji do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów.

Klasy terapeutyczne powinny być organizowane z początkiem roku szkolnego. Do klas takich mogą uczęszczać uczniowie innej szkoły lub placówki, oczywiście za zgodą organu prowadzącego szkołę i w ramach posiadanych środków. Objęcie ucznia nauką w klasie terapeutycznej wymaga jednak opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej.

Zajęcia specjalistyczne i inne

Zajęcia o charakterze specjalistycznym, opisane w punkcie 5, mogą prowadzić wyłącznie nauczyciele posiadający do tego odpowiednie kwalifikacje określone w rozporządzeniu MEN o kwalifikacjach nauczycieli (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 roku w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli - Dz. U. z 24 sierpnia 2017 roku, poz. 1575 ze zmianami oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 marca 2019 roku  zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli - Dz. U. z 11 marca 2019 roku, poz. 465).

Zajęcia rozwijające uzdolnienia organizowane są dla uczniów szczególnie uzdolnionych. Prowadzi się je zazwyczaj przy wykorzystaniu aktywnych metod pracy.

Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze organizuje się dla uczniów mających trudności w nauce, a w szczególności w spełnianiu wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej kształcenia ogólnego dla danego etapu edukacyjnego.

Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne przeznaczone są dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się.

Zajęcia logopedyczne przeznaczone są dla uczniów z zaburzeniami mowy, które powodują zaburzenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę.

Natomiast wszelkie zajęcia socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym organizuje się zawsze dla uczniów z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne.

Należy zwrócić uwagę na istotny fakt (ważny już w momencie planowania pracy w nowym roku szkolnym), iż w różny sposób definiowana jest „godzina” zajęć. I tak godzina zajęć rozwijających uzdolnienia, zajęć dydaktyczno-wyrównawczych, zajęć specjalistycznych, zajęć rozwijających umiejętności uczenia się oraz zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu trwa 45 minut. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się prowadzenie zajęć specjalistycznych w czasie krótszym niż 45 minut, oczywiście z zachowaniem ustalonego dla ucznia łącznego tygodniowego czasu tych zajęć.

Zindywidualizowana ścieżka kształcenia

Nową, wcześniej nie stosowaną formą pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest zindywidualizowana ścieżka kształcenia (a w przedszkolu zindywidualizowana ścieżka realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego). Forma ta jest organizowana dla uczniów, którzy mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły, ale ze względu na trudności w funkcjonowaniu, wynikające zwykle ze stanu zdrowia, nie mogą realizować wszystkich zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym. Uczniowie ci wymagają dostosowania organizacji i procesu nauczania do ich specjalnych potrzeb edukacyjnych. Taka ścieżka obejmuje wszystkie zajęcia, które są realizowane wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym oraz indywidualnie z uczniem.

Uczeń realizuje w danym przedszkolu lub w danej szkole program wychowania przedszkolnego lub programy nauczania, z dostosowaniem metod i form ich realizacji do jego indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych, w szczególności potrzeb wynikających ze stanu zdrowia.

Ponadto na odpowiedni wniosek dyrektor ustala tygodniowy wymiar godzin zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych realizowanych indywidualnie z uczniem, uwzględniając konieczność realizacji przez ucznia podstawy programowej wychowania przedszkolnego, podstawy programowej kształcenia ogólnego lub podstawy programowej kształcenia w zawodach.

Należy przy tym pamiętać, że zindywidualizowanej ścieżki nie organizuje się dla uczniów objętych kształceniem specjalnym oraz uczniów objętych indywidualnym obowiązkowym rocznym przygotowaniem przedszkolnym albo indywidualnym nauczaniem.

Konieczna opinia poradni

Objęcie ucznia zindywidualizowaną ścieżką wymaga opinii publicznej poradni. Przed wydaniem opinii poradnia psychologiczno-pedagogiczna we współpracy z przedszkolem lub szkołą oraz rodzicami (albo pełnoletnim uczniem) przeprowadza analizę funkcjonowania ucznia uwzględniającą efekty udzielanej dotychczas przez przedszkole lub szkołę pomocy. Poradnia psychologiczno-pedagogiczna wydaje opinię w odpowiedzi na wniosek, do którego obowiązkowo dołącza się odpowiednią dokumentację. Powinna ona opisywać:

  • trudności w funkcjonowaniu ucznia w przedszkolu lub szkole;
  • wpływ przebiegu choroby na funkcjonowanie ucznia w przedszkolu lub szkole, a także możliwość ograniczeń w uczestniczeniu dziecka w zajęciach wychowania przedszkolnego lub zajęciach edukacyjnych wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym (w przypadku ucznia obejmowanego zindywidualizowaną ścieżką ze względu na stan zdrowia);
  • w przypadku ucznia uczęszczającego do przedszkola lub szkoły – opinię nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, dotyczącą funkcjonowania ucznia w przedszkolu lub szkole.

Opinia poradni zawiera wszystkie niezbędne informacje o uczniu oraz wskazuje:

  • zakres, w jakim uczeń nie może brać udziału w zajęciach wychowania przedszkolnego lub zajęciach edukacyjnych wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym;
  • okres objęcia ucznia zindywidualizowaną ścieżką (nie dłuższy niż rok szkolny);
  • działania, jakie powinny być podjęte w celu usunięcia barier i ograniczeń, utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola lub szkoły.


Pomoc dla ucznia z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego

W przypadku ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego planowanie i koordynowanie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest zadaniem zespołu pracowników szkoły lub placówki. To zespół ustala formę udzielanej pomocy, okres jej udzielania oraz wymiar godzin na nią przeznaczonych (z uwzględnieniem wymiaru godzin ustalonego dla poszczególnych form udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej).

Nauczyciele i specjaliści wchodzący w skład takiego zespołu opracowują Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET) oraz dokonują okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i w miarę potrzeb modyfikują IPET.

Standardowa struktura IPET obejmuje takie elementy jak:

  1. zakres i sposób dostosowania programu wychowania przedszkolnego i wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, w szczególności przez zastosowanie odpowiednich metod i form pracy z uczniem;
  2. zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów prowadzących z uczniem zajęcia ukierunkowane na poprawę jego funkcjonowania;
  3. formy i okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane;
  4. działania wspierające rodziców ucznia oraz (w zależności od potrzeb) zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządowymi, innymi instytucjami oraz podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży;
  5. zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia. W zakres ten wchodzą zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu realizowane w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a w przypadku ucznia klasy VII i VIII szkoły podstawowej, branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego i technikum zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego;
  6. zakres współpracy nauczycieli i specjalistów;
  7. w przypadku uczniów niepełnosprawnych – w zależności od potrzeb – rodzaj i sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności ucznia, w tym w zakresie wykorzystywania technologii wspomagających to kształcenie;
  8. wybrane zajęcia wychowania przedszkolnego lub zajęcia edukacyjne uzależnione od indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, wskazanych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego lub wynikających z wielospecjalistycznych ocen. Zajęcia te są realizowane indywidualnie z uczniem lub w grupie liczącej do 5 uczniów.

Tekst: Jan Lewandowski
Opracowanie i skróty redakcyjne: Joanna Szulc


Z pozostałych części naszego cyklu na temat pomocy psychologiczno-pedagogicznej Czytelnicy dowiedzą się:

- W jaki sposób nowe uregulowania zmieniają zasady pracy z uczniem o szczególnych potrzebach edukacyjnych? 

- Na czym polega indywidualizacja pracy z uczniem? Jak ma wyglądać przepływ informacji między nauczycielem, uczniem i rodzicami? Jak prawidłowo dokumentować podjęte działania?