Realizacja orzeczeń dla uczniów ze spektrum autyzmu w stanie pandemii

Uczniowie z autyzmem mają prawo do wsparcia, które zaspokoi ich specjalne potrzeby edukacyjne, określone w orzeczeniach. Jak powinna przebiegać realizacja zaleceń, gdy szkoły i przedszkola są zamknięte?

Wprowadzenie czasowego ograniczenia funkcjonowania szkół, przedszkoli i placówek z dnia na dzień zmieniło zasady realizacji orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego, wydanych ze względu na zaburzenia ze spektrum autyzmu. Podkreślić jednak należy, że mamy do czynienia ze zmianą, a nie przerwą w realizacji orzeczeń, o czym świadczą obowiązujące regulacje.

Ograniczenie funkcjonowania, ale nie zadań

Regulacja § 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 11 marca 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz. U. z 2020 r., poz. 410) ograniczyła od 12 marca 2020 r. funkcjonowanie szkół wszystkich typów, przedszkoli oraz placówek. Ograniczenie to nie dotyczy przykładowo przedszkoli i szkół specjalnych zorganizowanych w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej, czy też funkcjonujących w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych.

O tym jednak, że nie mamy do czynienia z całkowitym zawieszeniem zajęć decyduje regulacja § 3a ust. 1, zgodnie z którym w okresie od dnia 25 marca 2020 r. zadania jednostek systemu oświaty są realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość.

Regulacja ta nie ogranicza zakresu zadań, jakie jednostki systemu oświaty mogą wykonywać. To oznacza, że w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania szkół, przedszkoli i placówek są realizowane wszystkie ich zadania. Może się to wydawać niekonsekwentne, ale wynika z faktu, że przepis nakazujący realizację wszystkich zadań nie był obecny w rozporządzeniu od początku, a dopiero od 25 marca i od tego czasu jednostki systemu oświaty mają obowiązek realizować swoje zadania w pełni. Można zatem zadać pytanie, na czym w istocie polega to ograniczenie funkcjonowania. Odpowiedź na nie jest stosunkowo prosta.

Bez sprawowania opieki nad uczniem

Szkoły i pozostałe jednostki realizują trzy podstawowe funkcje – dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą. Jeżeli zadania mają być realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, to nie ma możliwości realizacji zadań opiekuńczych, co ma istotne konsekwencje dla nauczycieli. Można tu bowiem przytoczyć treść art. 427 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t. j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1145 ze zm.), zgodnie z którym: „Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru”.

Przepis ten jest przesłanką odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez ucznia. W przypadku nauki stacjonarnej w szkole odpowiedzialność tę ponosi nauczyciel sprawujący opiekę nad uczniem, natomiast w przypadku, gdy nauka odbywa się w domu, nauczyciel takiej odpowiedzialności nie może już ponosić, bo nie ma możliwości sprawowania opieki nad uczniem. Odpowiedzialność za ucznia i jego bezpieczeństwo spoczywa zatem na rodzicach, ewentualnie innych osobach, którym rodzice powierzyli opiekę nad dzieckiem.

Zalecenia z orzeczeń realizowane na odległość

Ograniczenie działalności oznacza zatem obecnie ograniczenie funkcji opiekuńczej, przy realizacji pozostałych funkcji jednostek systemu oświaty. Co istotne, oznacza to również, że nadal realizowane mają być zalecenia wynikające z orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego wydanych dla uczniów z autyzmem. Podkreślić przy tym należy, że taki obowiązek wynika wprost z treści § 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz. U. z 2020 r., poz. 493). Rozporządzenie to wskazuje, w jaki sposób dyrektorzy mają ustalić zasady funkcjonowania szkół, przedszkoli i placówek. Dla uczniów autystycznych szczególnie istotny jest zapis § 1 pkt 2, zgodnie z którym dyrektor jednostki systemu oświaty odpowiada za organizację realizacji zadań tej jednostki z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu realizacji tych zadań, w tym koordynuje współpracę nauczycieli z uczniami lub rodzicami, uwzględniając potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci i uczniów, w tym dzieci i uczniów objętych kształceniem specjalnym, dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju lub uczęszczających na zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze.

Tak więc orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego powinny być realizowane, aczkolwiek to, w jaki sposób ma się to odbywać za pośrednictwem technik kształcenia na odległość, zależy w znacznej mierze od zaleceń konkretnego orzeczenia, wydanego dla ucznia z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

Nauka zdalna i codzienne realia

Zgodnie z § 13 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1743) orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wskazuje m.in. na potrzeby realizacji wybranych zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych indywidualnie z dzieckiem lub uczniem (w przypadku dziecka lub ucznia napotykającego na trudności w funkcjonowaniu wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym).

Realizacja takich zajęć jest z reguły możliwa za pomocą technik nauki zdalnej, choć oczywiście nie sposób przewidzieć tu wszystkich okoliczności, które mogą naukę uniemożliwić. W przypadku takiej nauki realizowanej indywidualnie z uczniem autystycznym materiały przesyłane mu za pośrednictwem poczty elektronicznej, dziennika elektronicznego czy też z wykorzystaniem internetowych komunikatorów muszą być dostosowane do jego możliwości i uwzględniać wnioski z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Taka nauka, w czasie której uczeń jedynie wysyła nauczycielowi informację zwrotną o tym, że otrzymał materiały, ewentualnie odsyła również wykonane prace domowe, już musi być uznana za realizację orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Może dotyczyć różnych rodzajów zajęć, przykładowo matematyki, jeżeli z orzeczenia wynika, że takie zajęcia powinny być realizowane z uczniem indywidualnie, z uwagi na jego problemy z opanowaniem materiału z resztą grupy.

1170x210 copy 3.png

A co z nauczycielem wspomagającym?

Należy pamiętać, że w czasie ograniczenia funkcjonowania jednostek oświatowych dyrektor ma obowiązek takiego skoordynowania działań nauczycieli, aby potrzeby uczniów autystycznych zostały uwzględnione. Ta koordynacja powinna odpowiadać warunkom określonym w § 1 pkt 3 rozporządzenia w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Tu jednak pojawia się problem nauczyciela wspomagającego i tego, w jaki sposób wykorzystać jego pracę.

W szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem objęci są uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na autyzm, w tym zespół Aspergera, zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych z uwzględnieniem zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Są to nauczyciele wspomagający, których zadaniem jest pomoc uczniom w czasie lekcji. Obecnie, w warunkach pracy zdalnej, wykonanie ich zadań jest dużo trudniejsze, lecz - co istotne – nie niemożliwe.

Jeżeli uczeń z autyzmem nie ma zaleconej w orzeczeniu pracy indywidualnej, wówczas otrzymuje od nauczycieli przedmiotowych takie same materiały do nauki oraz prace domowe do wykonania, jak pozostali uczniowie (bez specjalnych potrzeb edukacyjnych).  Możliwe jest zatem zaangażowanie w nauczanie również nauczyciela wspomagającego, którego zadaniem będzie pomaganie uczniowi w zrozumieniu zadanego materiału i uzyskaniu pozytywnej oceny. Takie działanie może być, przynajmniej częściowo, wykonane zdalnie, z wykorzystaniem internetowych komunikatorów. Podkreślić należy, że taka organizacja pracy jest możliwa również dla nauczycieli wspomagających, a co za tym idzie, mogą oni wypracować nie tylko godziny podstawowego pensum, ale również godziny ponadwymiarowe, jak nauczyciele przedmiotowi.

Uwaga na dane osobowe

Na koniec warto przypomnieć o zaleceniach zawartych w poradniku dotyczącym ochrony danych osobowych w okresie organizowania zdalnej pracy. Poradnik ten dostępny jest na stronie Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Zgodnie ze stanowiskiem Urzędu, RODO nie zabrania wykorzystywania przez nauczyciela prywatnego komputera, tabletu, czy telefonu do przetwarzania danych osobowych w związku ze zdalnym prowadzeniem zajęć. Urządzenia te muszą być jednak odpowiednio zabezpieczone, a nauczyciel powinien postępować zgodnie z polityką (lub inną procedurą) wprowadzoną w tym zakresie w szkole. W podstawowym zakresie komunikację z uczniami i rodzicami prowadzi się poprzez wdrożone w szkole rozwiązania teleinformatyczne, np. dzienniki elektroniczne. W takiej sytuacji nauczyciel musi nadal zachowywać podstawowe zasady bezpieczeństwa przy zdalnym łączeniu się z dziennikiem elektronicznym ze swojego urządzenia w domu.

Prowadzenie zajęć zdalnych może wymagać korzystania przez nauczyciela z poczty elektronicznej do kontaktu z uczniami lub rodzicami. Nauczyciel powinien prowadzić taką korespondencję ze służbowej skrzynki pocztowej, którą zobowiązana jest zapewnić mu szkoła. Jeżeli szkoła nie zapewniła nauczycielom służbowych skrzynek poczty elektronicznej, to powinni oni zachować rozwagę i zasady bezpieczeństwa, jeśli zamierzają wykorzystywać do celów służbowych prywatną skrzynkę pocztową.

 

Autor: Michał Łyszczarz

Ekspert prawa oświatowego i samorządu terytorialnego. Współautor komentarzy do Ustawy o systemie oświaty oraz szeregu publikacji z zakresu prawa oświatowego i samorządowego. Obecnie zatrudniony w Wydziale Oświaty Urzędu Miejskiego w Dąbrowie Górniczej.

PODYSKUTUJ NA TEMAT ARTYKUŁU NA NASZYM PROFILU NA FACEBOOKU 

Nowość