Rok szkolny 2024/2025 niesie ze sobą sporo zmian i nie tylko dlatego, że kończy się swoisty okres ochronny, spowodowany komplikacjami pandemicznymi. Egzaminy maturalne miały być bowiem od 2025 przygotowywane zgodnie z wymogami z podstaw programowych, te zaś poddane zostały gruntownym przeróbkom. Podstawa programowa z języka polskiego w szkołach średnich ulegnie  odchudzeniu o 20 procent, a wraz z nią poziom wymagań na egzaminie maturalnym. Co ważne – zmiany dotyczą również samego egzaminu, który będzie przeprowadzany już w maju 2025 roku. Miał on być ostrzejszy i bardziej wymagający, tymczasem wiele z tych zapowiedzi nie wejdzie w życie, co z pewnością ucieszy maturzystów i nie tylko. Przyjrzyjmy się zatem temu, co było do tej pory (od maja 2023 roku) a co będzie obowiązywać w 2025 i 2026 roku.

Krótsza lista lektur maturalnych 2025

Ministerstwo okroiło, zgodnie z oczekiwaniami uczniów i wielu nauczycieli, listę obowiązkowych tekstów literackich, które będą wymagane na maturze. Na poziomie podstawowym pozostało 13 lektur poznawanych w całości oraz 14 tych, które poznawane mają być we fragmentach. Co ciekawe, do tekstów obowiązkowych na podstawie wróciła powieść Witolda Gombrowicza Ferdydurke (fragmenty) czy Chłopi Reymonta (fragmenty). Potopu także już uczniowie nie muszą znać w całości. Pożegnaliśmy m.in.: Konrada Wallenroda Mickiewicza, Kordiana Słowackiego (trafił do listy lektur z poziomu rozszerzonego), Gloria victis Orzeszkowej, Ludzie, którzy szli Borowskiego, Katedrę Dukaja itp. Gloria vitcis, tak jak wybrane opowiadanie z Raportu o stanie wojennym Nowakowskiego – trafiła na listę lektur uzupełniających, z których nauczyciel obowiązkowo musi wybrać przynajmniej jedną pozycję rocznie.

Podobny los spotkał listę lektur z poziomu rozszerzonego, z której usunięto teksty średniowiecznych ojców kościoła, Lillę Wenedę Słowackiego czy Noc listopadową Wyspiańskiego. Zamiast tego uczniowie będą musieli się zapoznać z Antygoną w Nowym Jorku Głowackiego.

Jednakże, uwaga! Piszący maturę w latach 2025–2028 nadal mogą odwoływać się do listy lektur obowiązkowych z podstawy programowej wcześniejszej (2018)! Zatem jeszcze w maju 2028 roku egzaminator będzie musiał uwzględnić np. Konrada Wallenroda jako tekst obowiązkowy. Nowa lista w pełni ma zacząć obowiązywać od 2029 r.

Lektury obowiązkowe na maturze 2025 – poziom podstawowy

Utwory literackie poznawane w całości

• Jan Parandowski, Mitologia, część I: Grecja
• Sofokles, Antygona
• William Szekspir, Makbet
• Molier, Skąpiec
• Adam Mickiewicz, Dziady III
• Bolesław Prus, Lalka
• Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara
• Stanisław Wyspiański, Wesele
• Stefan Żeromski, Przedwiośnie
• Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem
• Albert Camus, Dżuma
• George Orwell, Rok 1984
• Sławomir Mrożek, Tango

Krótkie utwory literackie poznawane w całości i utwory literackie poznawane we fragmentach

• Biblia, w tym fragmenty Księgi Rodzaju, Księgi Hioba, Księgi Koheleta, Księgi Psalmów, Apokalipsy św. Jana
• Homer, Iliada (fragmenty)
• wybrane utwory polskiego średniowiecza, w tym: Lament świętokrzyski (fragmenty), Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty)
• Pieśń o Rolandzie (fragmenty)
• Ignacy Krasicki, wybrana satyra
• Adam Mickiewicz, wybrane ballady, w tym Romantyczność
• Henryk Sienkiewicz, Potop (fragmenty)
• Władysław Stanisław Reymont, Chłopi (fragmenty)
• Witold Gombrowicz, Ferdydurke (fragmenty)
• Tadeusz Borowski, Proszę państwa do gazu
• Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat (fragmenty)
• Marek Nowakowski, Górą „Edek” (z tomu Prawo prerii)
• Andrzej Stasiuk, Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie)
• Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie (z tomu Gra na wielu bębenkach)
• Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem (fragmenty)

Utwory poetyckie

• Horacy, wybrane utwory
• Bogurodzica
• Jan Kochanowski, wybrane pieśni, w tym: Pieśń IX I, Pieśń V ks. II; treny IX, X, XI
• wybrane wiersze poetów epoki baroku
• Ignacy Krasicki, Hymn do miłości ojczyzny
• Adam Mickiewicz, Oda do młodości; wybrane sonety z cyklu Sonety krymskie oraz inne wiersze
• Juliusz Słowacki, wybrane wiersz, w tym: Testament mój
• wybrane wiersze: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Mirona Białoszewskiego, Józefa Czechowicza, Zbigniewa Herberta, Bolesława Leśmiana, Czesława Miłosza, Cypriana Kamila Norwida, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Haliny Poświatowskiej, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Tadeusza Różewicza, Leopolda Staffa, Wisławy Szymborskiej, Juliana Tuwima

Utwory ze szkoły podstawowej

• Ignacy Krasicki, bajki
• Adam Mickiewicz, Dziady II; Pan Tadeusz (księgi: I, II, IV, X, XI, XII)
• Aleksander Fredro, Zemsta
• Juliusz Słowacki, Balladyna

 

Lektury obowiązkowe na maturze 2025 – poziom rozszerzony

Utwory literackie poznawane w całości

• Jan Kochanowski, Treny (jako cykl poetycki)
• William Szekspir, Hamlet
• Juliusz Słowacki, Kordian
• realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (Honoré de Balzac, Ojciec Goriot lub Charles Dickens, Klub Pickwicka, lub Mikołaj Gogol, Martwe dusze, lub Gustaw Flaubert, Pani Bovary)
• Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata
• Stanisław Ignacy Witkiewicz, Szewcy
• Tadeusz Konwicki, Mała Apokalipsa
• Janusz Głowacki, Antygona w Nowym Jorku

Krótkie utwory literackie poznawane w całości i utwory literackie poznawane we fragmentach

• Homer, Odyseja (fragmenty)
• Dante Alighieri, Boska Komedia (fragmenty)
• Franz Kafka, Proces (fragmenty)
• Bruno Schulz, wybrane opowiadania z tomu Sklepy cynamonowe
• Sławomir Mrożek, wybrane opowiadanie
• wybrany esej Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zbigniewa Herberta

Utwory poetyckie

• wybrane utwory poetyckie z romantycznej literatury europejskiej
• Cyprian Kamil Norwid, Fortepian Szopena
• wybrane wiersze: Stanisława Barańczaka, Czesława Miłosza, Traktat moralny (fragmenty), Juliana Przybosia

Mniejsza liczba pytań na egzaminie ustnym i „wygnanie” lektur z podstawówki

Ta wiadomość najbardziej ucieszyła maturzystów. Przypomnę, że w pierwotnej wersji zakładano, iż lista pytań jawnych będzie zawierała niemal trzysta pozycji. Wymogi egzaminacyjne zmieniły te zasady do 112 pytań. Obecnie, od 2025 roku, maturzysta będzie musiał przygotować się zaledwie do 68 pytań jawnych. Oczywiście, zabraknie pytań z lektur, których już w spisie obowiązkowych nie ma. Nie znaczy to jednak, że maturzyści nie znajdą tam „niespodzianek”. Lista lektur została nie tylko okrojona, dodano na niej także kilka tekstów. Dlatego maturzyści zobaczą na niej pytania z Ferdydurke, Podróży z Herodotem czy z Chłopów. Co istotne – nie ma na niej pytań odnośnie do lektur obowiązkowych ze szkoły podstawowej!

Zmiany w arkuszach dla zakresu podstawowego 2025

Jak do tej pory na egzaminie maturalnym z polskiego maturzysta miał dwa arkusze. Arkusz 1. zawierał dwa teksty, nie dłuższe niż 1000 słów, do których pojawiały się pytania testowe. Maturzysta mierzył się z Językiem polskim w użyciu oraz z testem historyczno-literackim. Arkusz 2. zawierał dwa tematy wypracowań do wyboru, bez narzucenia lektury obowiązkowej. Pierwotnie zakładano, że liczba punktów do zdobycia miała wynosić 70, po 35 w każdym z arkuszy. Ze względu na pandemię wymogi egzaminacyjne ograniczyły liczbę punktów do 60: 25 i 35 odpowiednio.

W roku 2025 miały się zatem już pojawić arkusze z zaostrzonymi kryteriami, maturzyści mieli, np.: napisać minimum 400 słów tekstu argumentacyjnego, a nie 300. Tymczasem Informator o egzaminie maturalnym z języka polskiego od roku 2024/2025 pozostawia te ułatwienia. Nadal są dwa arkusze – testowy i ten na wypracowania, nadal do zdobycia jest 60 punktów a ewentualna rozprawka musi zawierać nie mniej niż 300 słów. Czy to oznacza, że nic się nie zmienia? Otóż poloniści spodziewali się, że chociażby w arkuszu drugim wejdzie zapowiadany temat z narzuconą lekturą obowiązkową lub z wierszem. Zrezygnowano obecnie z tych pomysłów. Maturzysta nadal będzie mógł pisać wypowiedź argumentacyjną tak, jak w latach 2023 i 2024.

Pewne zmiany zachodzą w zadaniach z testu historyczno-literackiego. Podzielono je bowiem na dwa bloki: od literatury starożytnej do pozytywizmu i od Młodej Polski do literatury po 1989 roku. Okazuje się, że najwięcej zadań za 8 pkt. będzie właśnie z bloku drugiego. Zadania z wcześniejszych tekstów literackich mają być oceniane na maksymalnie 7 pkt. Nacisk jest zatem położny na znajomość tekstów współczesnych. Tym bardziej, że w arkuszu maturalnym z lat 2023, 2024 najbardziej liczyły się zadania z zakresu literatury romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski.

Arkusz matury rozszerzonej z języka polskiego 2025

Aż do końca sierpnia nie wiadomo było, jak rozstrzygną się losy matury z poziomu rozszerzonego. Od 2025 roku miał być bowiem załączony do niej test z lektur. Jednak zmiany na liście lektur obowiązujących do tego poziomu zachwiały także i tym aspektem. Na dalsze lata pozostaną jedynie tematy do napisania rozprawek. Znacznym też ułatwieniem będzie fakt, że zdający nie musi odwołać się do utworów z dwóch różnych epok literackich. Największą sensacją jest jednak fakt, że zrezygnowano z minimum 500 słów na rzecz 400. To ciekawe, zważywszy, że tego kryterium CKE nie zaniechało nawet w czasie, kiedy pisano maturę według wymogów egzaminacyjnych po pandemii.

 

Wymagania na maturze z języka polskiego w 2025 zmieniły się w porównaniu z poprzednim rokiem. Czy matura zatem będzie łatwiejsza? W grudniu 2024 poznamy proponowane przez CKE arkusze próbne. Widać wyraźne dążenie do unowocześnienia wymagań, zaktualizowania list lektur, zachęcenia młodzieży do czytania i do nauki języka polskiego. Na efekty jednak przyjdzie nam poczekać. Miejmy nadzieję, że matura w 2025 i 2026 pokaże lepsze wyniki w skali kraju niż średnie 66%.