Przez wiele lat sprawa była jasna: zakres wymagań na maturze określała podstawa programowa. Dopiero w czasie pandemii pojawił się osobny dokument: wymagania egzaminacyjne. Nie był to jednak zupełnie niezależny tekst w rodzaju tego, który część z nas pamięta sprzed 20 lat, ale po prostu skrócona podstawa programowa.

Od matury 2025 wracamy do stanu sprzed pandemii: arkusz maturalny z fizyki ma zawierać to, co jest w podstawie programowej tego przedmiotu. Tymczasem sama podstawa uległa zmianie. Najpierw przedstawię w tabeli najważniejsze różnice między podstawami programowymi z 2018 r. i 2024 r. oraz wymaganiami egzaminacyjnymi. Następnie omówię ogólne tendencje w tych zmianach.

 

Porównanie wymagań na maturze 2024 i 2025

Oznaczenia w tabeli

Znaki „+” i „–” wskazują, czy dane zagadnienie jest obecne w podstawie programowej/wymaganiach lub go nie ma.

Literą F oznaczono treści fakultatywne (nie będzie ich na maturze).

Na zielono zaznaczono zagadnienia, których nie było w wymaganiach na 2024 r., a są wymagane w 2025 r.

Na pomarańczowo zaznaczono zagadnienia, które były wymagane w 2024 r., ale nie są wymagane w 2025 r.

Na czarno zaznaczono zagadnienia, które nie były wymagane na maturze w 2024 r. i nie będą wymagane w 2025 r., choć były obecne w podstawie programowej z 2018 r.

 

Zagadnienie	Podstawa programowa 2018	Wymagania egzaminacyjne do matury 2023 i 2024	Podstawa programowa 2024	Uwagi
Wymagania przekrojowe
Analiza artykułu popularnonaukowego	+	−	+	Cały artykuł raczej nie znajdzie się w arkuszu, ale zadania z wykorzystaniem informacji z podanego tekstu bywały wielokrotnie.
Wybrane informacje z historii fizyki	+	−	F
Analiza i ocena wiarygodności źródeł internetowych	−	−	+	Na maturze trudno się tego spodziewać, choć kto wie…
Błędy przypadkowe i systematyczne	+	+	−
Niepewność wielkości złożonych	+	−	−
Zaokrąglanie do podanej liczby cyfr znaczących	+	+	+
Umiejętność samodzielnego określenia, do ilu cyfr znaczących należy zaokrąglić	+	+	−
Mechanika i grawitacja
Energia kinetyczna ruchu obrotowego bryły sztywnej dookoła dowolnej nieruchomej osi przy danym momencie bezwładności	−	−	+	Była tylko energia ruchu wokół osi przechodzącej przez środek masy.
III prawo Keplera także dla orbit eliptycznych	−	−	+
Wielki Wybuch	+	−	+	Dodano, że prawo Hubble’a należy znać „jako proporcjonalność prostą”, czyli że nie trzeba wiedzieć, co to jest stała Hubble’a.
Ruch drgający
Drgania wymuszone i tłumione	+	−	−
Rezonans	+	−	+
Termodynamika
Wartość energetyczna paliw i żywności	+	−	−
Szczególne własności wody	+	−	+
Druga zasada termodynamiki	+	−	+	Omawiamy ją nadal tylko jakościowo, bez entropii jako wielkości fizycznej.
Dyfuzja, fluktuacje, ruchy Browna	+	−	−
Elektryczność i magnetyzm
Pole na zewnątrz sferycznie symetrycznego układu ładunków	+	−	+	To największa zmiana pomiędzy maturą 2024 a 2025
Ładunki w przewodnikach, klatka Faradaya, metalowe ostrze	+	−	+
Potencjał elektryczny	+	−	+
Energia ładunku w polu centralnym	+	−	+
Pojemność kondensatora	+	−	−
Polaryzacja dielektryków i jej wpływ na pojemność kondensatora	+	−	F	Jako F została sama polaryzacja (bo pojemności nie omawiamy).
Czynniki wpływające na jonizację gazu	+	−	−	Pozostaje przewodnictwo w gazach, a więc i jonizacja.
Domowa sieć elektryczna	+	−	F
Dioda LED jako źródło światła	+	−	+	Temat raczej niespotykany na maturze.
Tranzystor	+	−	−
Wiatr słoneczny	+	−	F
Samoindukcja	+	−	−
Transformator	+	−	+	W tym obliczenia z liczbą zwojów.
Optyka
Zjawiska optyczne w przyrodzie	+	−	F
Dyfrakcja a zdolność rozdzielcza przyrządów optycznych	+	−	−
Interferencja na cienkich warstwach	+	−	F	Tylko opis jakościowy.
Polaryzacja światła przy odbiciu	+	−	−
Zdolność skupiająca soczewki	+	−	+
Fizyka atomowa, jądrowa i relatywistyczna
Promieniowanie termiczne	+	−	F
Powstawanie promieniowania rentgenowskiego jako promieniowania hamowania	+	−	−
Zjawisko fotochemiczne	+	−	−
Dyfrakcja promieniowania rentgenowskiego na kryształach	+	−	−
Wzory Rydberga	+	−	−	Trzeba jednak umieć obliczyć energię fotonu emitowanego przez atom H na podstawie wzorów opisujących poziomy energetyczne.
Fale de Broglie’a	+	−	+
Datowanie radiowęglowe	+	−	+
Wpływ promieniowania na materię	+	−	−
Wpływ promieniowania na organizmy żywe	+	−	+
Zastosowania promieniotwórczości w technice i medycynie	+	−	F
Zasada działania elektrowni jądrowej	+	−	F
Reakcja termojądrowa	+	−	+	Trzeba tylko wiedzieć, że takie jest źródło energii gwiazd i analizować reakcję według podanego schematu (co zresztą wynika z wymagań dotyczących wszystkich reakcji jądrowych).
Elementy ewolucji gwiazd	+	−	F
Kreacja i anihilacja	+	−	F
Względność równoczesności	+	−	−

 

Wymagania 2025 – wnioski ogólne

Choć obecna podstawa programowa jest okrojona w stosunku do wersji z 2018 r., to jest wyraźnie szersza od wymagań egzaminacyjnych. Zawiera sporo wymagań, które nie mogły się pojawić na maturze w 2024 r., ale być może spotkamy je w 2025 r. (w tabeli zaznaczono je na zielono). Odpadły natomiast tylko dwie umiejętności związane z opracowaniem danych.

Część z przywróconych treści to zagadnienia opisowe, z których trudno ułożyć zadanie obliczeniowe z jednoznacznymi kryteriami, dlatego też nie pojawiały się na maturze. Nie ma jednak gwarancji, że na kolejnych egzaminach nie pojawią się w jakiejś formie, skoro są w podstawie z 2024 r. Przykłady to dioda LED jako źródło światła czy wpływ promieniowania jądrowego na organizmy żywe.

Jednak część to wymagania, które mogą się przełożyć na zadania w arkuszu maturalnym z 2025 r.

Wymagania 2025 – poszczególne działy fizyki

Gdy przyjrzymy się poszczególnym działom, zauważymy, że:

• mechanika i grawitacja zostały potraktowane priorytetowo: niczego z nich nie usunięto ani przy tworzeniu wymagań egzaminacyjnych, ani przy uszczupleniach podstawy programowej; przeciwnie, trochę treści dodano;
• z ruchu drgającego usunięto tylko drgania wymuszone i tłumione, rezonans natomiast powrócił do treści wymaganych na maturze;
• wymagania egzaminacyjne były bardzo mocno okrojone w przypadku elektrostatyki, ale większość tych treści przywrócono i mogą się one stać treścią nowych zadań maturalnych;
• z elementów teorii względności wypadła względność równoczesności, a transformacji Lorentza nie było już w podstawie z 2018 r.; z kinematyki relatywistycznej pozostała więc tylko niezależność prędkości światła od obserwatora; bez zmian zostały natomiast zagadnienia teorii względności związane z energią całkowitą i spoczynkową, wykorzystywane zwłaszcza w fizyce jądrowej, a także przy omawianiu rozpędzania cząstek do bardzo dużych prędkości.

 

Matura z fizyki 2025 a zmiany na niższych etapach edukacji

Na maturze obowiązuje podstawa programowa nie tylko dla zakresu rozszerzonego, lecz także dla zakresu podstawowego i dla szkoły podstawowej. Ten fakt nie ma dużego znaczenia praktycznego, bo w zasadzie wszystko, co znalazło się we wcześniejszych etapach, zapisano także w podstawie dla rozszerzenia.

A jeśli nawet danego zagadnienia nie zapisano wprost, to jest jasne, że na lekcjach musiało się pojawić. Trudno na przykład wyobrazić sobie, że pomijamy w szkole średniej oddziaływanie magnesów trwałych.

Był jednak jeden ważny wyjątek: zwierciadła sferyczne. Obowiązywały w szkole podstawowej i to od razu z konstruowaniem obrazów. I choć nie było o nich mowy w podstawie dla szkoły średniej, to na maturze mogły się pojawić.

W tej chwili w szkole podstawowej pojawiają się, co prawda, zwierciadła sferyczne, uczeń ma jednak tylko wiedzieć, jak odbijają się od nich promienie światła, a nie – w jaki sposób tworzone są obrazy, ani tym bardziej, jak te obrazy skonstruować. Tych treści nie dopisano w szkole średniej. W związku z tym na maturze w 2025 r. zwierciadeł sferycznych być nie może.

 

Arkusz maturalny z fizyki 2025

Na stronie CKE możemy przeczytać, że na grudzień 2024 r. przygotowywana jest matura próbna. Przy tej okazji napisano także, że arkusz maturalny z fizyki na 2025 r. nie będzie się różnił formą od arkuszy z lat poprzednich, choć oczywiście zmieni się zakres wymagań.

Ukazał się także zaktualizowany informator maturalny. Niewiele różni się od poprzedniego – największa zmiana merytoryczna to zadanie 17.3 z działu „Elektryczność i magnetyzm”. Poza tym doprecyzowano część poleceń i podano nowe dane dotyczące liczby zadań w arkuszach maturalnych:

• w niewielkim stopniu zmniejszono minimalną liczbę zadań zamkniętych (z 8 do 6) i zwiększono maksymalną liczbę zadań otwartych (z 20 do 21);
• ogółem zmniejszono liczbę zadań w arkuszu z 25–35 do 23–33.

W wymaganiach ogólnych dodano także posługiwanie się informacjami pochodzącymi ze źródeł internetowych i ocenianie wiarygodności źródeł.

 

Ostatnia sprawa to konieczność zdania egzaminu w zakresie rozszerzonym. Do zeszłego roku na jeden taki egzamin trzeba było tylko przyjść. Według obecnie obowiązujących przepisów od 2025 r. trzeba będzie zdać co najmniej jeden egzamin rozszerzony na co najmniej 30%. Jednak jeszcze nie wiadomo, czy przepis ten nie zostanie odsunięty na przyszłość, ponieważ obecnie trwają prace nad nowelizacją ustawy o oświacie w tej sprawie. Rozstrzygnięcie poznamy w ciągu najbliższych miesięcy.