Za zadania objęte kształceniem literackim uczniowie zdobyli 60,17% punktów możliwych do zdobycia (zadania umiarkowanie trudne).  Kształcenie językowe to 43,06% poprawnych odpowiedzi (zadania trudne) a tworzenie wypowiedzi oceniono na 49,75 % punktów możliwych do zdobycia (na granicy: trudne i umiarkowanie trudne).

Diagnoza Nowej Ery: Wnioski z próbnego egzaminu ósmoklasisty z polskiego

Diagnoza Nowej Ery była oparta na dwóch tekstach: literackim (fragment powieści J. R. R. Tolkiena „Hobbit, czyli tam i z powrotem”) oraz nieliterackim (tekst Małgorzaty Osowieckiej „Wszyscy jesteśmy kreatywni”).

Zadania 1. (łatwe, 82% punktów możliwych do zdobycia) i 2. (trudne, 40% punktów możliwych do zdobycia) oparte były na umiejętności wyszukiwania w tekście potrzebnych informacji. O ile uczniowie nie mają problemu z oznaczeniem zdania jako zgodne lub niezgodne z tekstem, kłopot sprawiło im uzasadnienie cech Smauga. Uczniowie mogli nie zrozumieć słowa „uzasadnienie” w poleceniu. Warto doskonalić tę umiejętność i, powtarzając lektury przed egzaminem ósmoklasisty 2025, przygotować zadania polegające na wskazaniu, w jakiej sytuacji ujawnia się cecha bohatera literackiego:

Bohater literacki	Cecha charakteru	Uzasadnienie cechy (sytuacja, podczas której cecha się ujawniła)
Alek	pomysłowy	Rzucał kamieniami w szyby wystaw fotograficznych, kiedy słyszał tramwaj, by przejeżdżający pojazd zagłuszył dźwięki tłuczonego szkła.
Rudy
Zośka
Mały Książę
Ebenezer Scrooge
Widmo Złego Pana
Biała Czarownica
Edmund
Ernest Nemeczek	lojalny	Nie zgodził się dołączyć do Czerwonych Koszul, mimo że otrzymał taką propozycję, był wierny chłopcom z Placu Broni
Rejent Milczek	dwulicowy	Udawał bogobojnego, a tak naprawdę wymyślał, jak zrobić na złość Cześnikowi.
Balladyna
Skawiński

Powyższą teorię potwierdza zadanie 3. (łatwe, 83% punktów możliwych do zdobycia). Wynik pokazuje, że wyszukiwanie w tekście informacji bez konieczności podawania sytuacji, w której ujawniła się cecha Bilba, nie sprawia uczniom problemu. Nieco trudniejsze okazało się być zadanie ze związkiem frazeologicznym (umiarkowanie trudne, 68% punktów możliwych do zdobycia). Doświadczenie podpowiada mi, że uczniowie mają problem z wyjaśnieniem znaczenia związków frazeologicznych i przysłów. Warto zatem zaproponować im jak najwięcej zadań tego typu przy okazji omawiania lektur obowiązkowych i uzupełniających:

Związek frazeologiczny:	Zdanie wyjaśniające znaczenie związku frazeologicznego:
pluć sobie w brodę
drzeć koty
mieć z kimś na pieńku
wypić duszkiem	Paweł wypił duszkiem całą butelkę napoju, ponieważ z powodu upału był bardzo spragniony.

Zadanie dotyczące określenia typu narratora we fragmencie powieści okazało się być dla uczniów umiarkowanie trudne (55% punktów możliwych do zdobycia). Warto zatem powtórzyć z uczniami cechy utworów należących do epiki, przygotowując ćwiczenia oparte na analizie fragmentów tekstu (wskazanie elementów świata przedstawionego i typu narracji).

Cytat	Typ narracji
Scrooge czuł, że siedzieć tak i patrzeć w martwe, szklane oczy widma nie może. Doznawał bowiem udręczeń piekielnych. Jakoż było istotnie coś piekielnego w atmosferze otaczającej widmo. Scrooge nie czuł jej wprawdzie sam, ale o jej istnieniu wątpić nie mógł, gdyż chociaż duch siedział całkiem nieruchomo, jego włosy, poły surduta i chwosty przy butach wciąż się poruszały, jakby pod wpływem gorącego prądu wydobywającego się z rozpalonego pieca. Źródło: https://docs.google.com/document/d/1zM7vfj5A26T1qeMtB-nFNbPHt6xLF_-S/edit [dostęp: 31.03.2025 r.]
Tegoż samego jeszcze wieczora, gdy słońce stoczyło się na drugą stronę międzymorza, a po dniu promiennym nastąpiła noc bez zmierzchu, nowy latarnik widocznie był już na miejscu, bo latarnia rzuciła jak zwykle na wody swoje snopy jaskrawego światła. Noc była zupełnie spokojna, cicha, prawdziwie podzwrotnikowa, przesycona jasną mgłą, tworzącą koło księżyca wielki, zabarwiony tęczowo krąg o miękkich, nieujętych brzegach. Morze tylko burzyło się, ponieważ przypływ wzbierał. Skawiński stał na balkonie, tuż koło olbrzymich ognisk, podobny z dołu do małego, czarnego punkciku. Źródło: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/latarnik.html [dostęp: 31.03.2025 r.]
Dano trzecią potrawę. Wtem pan Podkomorzy, Wlawszy kropelkę wina w szklankę panny Róży, A młodszej przysunąwszy z talerzem ogórki, Rzekł: «Muszę ja wam służyć, moje panny córki, Choć stary i niezgrabny». Zatem się rzuciło Kilku młodych od stołu i pannom służyło. Żródło: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/pan-tadeusz.html [dostęp: 31.03.2025 r.]

 

Arkusz egzaminacyjny z polskiego: Jak skutecznie przygotować uczniów do egzaminu ósmoklasisty 2025?

Arkusz próbnego egzaminu ósmoklasisty z polskiego pokazał, że uczniowie mają problem z zadaniami ze słowotwórstwa. Zadanie, w którym należało wskazać słowa należące do rodziny wyrazów, uczniowie wykonali, otrzymując 45% punktów możliwych do zdobycia (trudne). Za określenie typu formantu i jego funkcji uczniowie otrzymali 54% punktów możliwych do zdobycia (umiarkowanie trudne). Warto przygotować dla uczniów ćwiczenia polegające na odróżnianiu rodziny wyrazów od wyrazów bliskoznacznych (synonimów) i prosić, by określali, jakie funkcje mogą pełnić formanty w danym wyrazie (np. tworzenie nazw miejsc, tworzenie nazw cech, tworzenie nazw nosicieli cech, tworzenie nazw wykonawców czynności, itp. ). Np.:

Podziel wyrazy na bliskoznaczne  i na wyrazy należące do tej samej rodziny wyrazów.
auto, samochodowy, wóz, samochodzik, pojazd, samochodzisko, bryka, samochodzik, fura, samochodówka,osobówka, maszyna, autobus, mechaniczny rumak, wehikul,
Wyrazy bliskoznaczne	Rodzina wyrazów
mieszkanie, domowy, chata, domek, gniazdo, domostwo, siedziba, zadomowić się, chałupa, domator, udomowiony, lokal, domownik, budynek, współdomownik, willa, bezdomny, rezydencja, domeczek
Wyrazy bliskoznaczne	Rodzina wyrazów
zainteresowanie, ciekawy, dociekliwość, ciekawski, pasja, zaciekawić, wścibstwo, ciekawostka, badawczość, nieciekawy, eksploracja, zgłębianie, ciekawie
Wyrazy bliskoznaczne	Rodzina wyrazów

 

Wyraz pochodny	Formant	Funkcja formantu
domek
kocur
rozgniewać
blisko
najlepszy	naj-	tworzenie stopnia najwyższego przymiotników
zmywarka
myśliciel
plotkowanie
malarz

Zadanie dotyczące ortografii było dla uczniów łatwe. Uczniowie zdobyli 73% punktów.

Kolejnym zadaniem uczniów było streszczenie tekstu Małgorzaty Osowieckiej “Wszyscy jesteśmy kreatywni”. Ósmoklasiści umieli poprawnie określić temat i zapisać, zachowując właściwy poziom uogólnienia, co na ten temat powiedziano w tekście. Zadanie to jest dla uczniów umiarkowanie trudne (60% punktów możliwych do zdobycia), którzy najczęściej tracą punkty, ponieważ, streszczając, nie parafrazują tekstu, cytując zamiast tego jego fragmenty. Nie jest to zadanie lubiane przez uczniów, ponieważ wymaga wnikliwego zapoznania się z treścią na przykład artykułu naukowego bądź popularnonaukowego i parafrazowania, co dla uczniów, których cechuje wąski zakres środków językowych, jest z pewnością wyzwaniem.

Warto prosić naszych podopiecznych o to, by określali temat tekstu nieliterackiego w streszczeniu choć jednym zdaniem, po jego przeczytaniu, nie słowem przepisanym często z tytułu, ponieważ zdarza się, że tytuł nie zawsze w pełni oddaje to, o czym czytamy w tekście. Warto również, by, dla wprawy,  ósmoklasiści streszczali na przykład przygotowane przez nas fragmenty lektur.

Zadania 9. i 10. sprawdzały umiejętność wyszukiwania odpowiedzi w tekście nieliterackim bez konieczności ich komentowania i uzasadniania. Po raz kolejny okazały się łatwe dla uczniów (72% i 74% punktów możliwych do zdobycia).

Zadania z grafiką są bardzo cenione przez uczniów, zazwyczaj bez problemu wybierają dwa elementy graficzne odnoszące się do treści lektury i uzasadniają ich obecność w tekście. Okazuje się, że grafika, którą uczniowie mieli zinterpretować w kontekście tekstu nieliterackiego Małgorzaty Osowskiej, okazała się dla uczniów zbyt abstrakcyjna i zadanie polegające na zajęciu stanowiska, czy grafika może  być ilustracją do tekstu nieliterackiego i poparcie stanowiska argumentem nawiązującym do grafiki i tekstu to zadanie trudne (46% punktów możliwych do zdobycia). Uczniowie szukali elementów zawartych na grafice w tekście nieliterackim, często nie uwzględniając symbolicznego znaczenia pewnych elementów. Na pewno warto przygotowywać dla uczniów materiały z grafikami o charakterze bardziej abstrakcyjnym, przyzwyczaić ich do faktu, iż teksty kultury podlegają interpretacji.

Zaskakująco trudne okazało się być dla uczniów zadanie, w którym mieli zinterpretować fragment dzieła literackiego w kontekście innej lektury obowiązkowej. Zadaniem uczniów było wskazanie bohatera, który, podobnie jak Biblo Baggins, wykazał się pomysłowością podczas rozwiązywania problemu. Mimo listy lektur dostępnej w arkuszu diagnozy zadanie to było trudne (44% punktów możliwych do zdobycia), uczniowie nie potrafili przywołać innego, pomysłowego bohatera literackiego. Sądzę, że kluczem do sukcesu uczniów będzie na pewno poszerzenie wachlarza motywów, według których powtarzamy z uczniami omówione w ostatnich pięciu latach dzieła literackie, o te mniej oczywiste: lojalność, pomysłowość, motywacja, bunt, itp.

Częste motywy w dziełach literackich
Motyw	Lektura
przemiana
miłość do ojczyzny
miłość
władza
przyjaźń
poświęcenie	Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec Adam Mickiewicz, Reduta Ordona Henryk Sienkiewicz, Quo vadis
budowanie hierarchii wartości
rodzina
konflikt
wina i kara
Rzadziej omawiane motywy w dziełach literackich
pomysłowość
lojalność
zazdrość
bunt
motywacja	Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec Ferenc Molnár, Chłopcy z Placu Broni Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę

Coraz częściej uczniowie podczas egzaminu ósmoklasisty z polskiego interpretują tekst liryczny w kontekście tekstu literackiego i nieliterackiego. W arkuszu diagnozy Nowej Ery pojawił się wiersz Zbigniewa Herbera „Pudełko zwane wyobraźnią”.

Określenie tematu wiersza i przesłania podmiotu lirycznego w zadaniu typu prawda/fałsz jest dla uczniów łatwe (80% poprawnych odpowiedzi). Trudne okazało się być zestawienie wiersza z tekstem nieliterackim dotyczącym kreatywności (38% poprawnych odpowiedzi). Ponownie, uczniowie nie umieli zająć stanowiska, czy wiersz zachęca do kreatywności. Trudność sprawiło poparcie stanowiska argumentem nawiązującym do wiersza i tekstu nieliterackiego. Ewidentnie widać, jak przy zadaniu z grafiką, że myślenie abstrakcyjne jest wyzwaniem. Słusznym rozwiązaniem wydaje się być interpretowanie tekstów lirycznych, nieznanych uczniom, w kontekście przesłana dzieł z podstawy programowej, by przyzwyczaić młodzież do szukania nieszablonowych rozwiązań w kwestii interpretacji. Co więcej, warto powrócić do mozolnych ćwiczeń polegających na nazywaniu na podstawie fragmentu wiersza środków stylistycznych i zabiegów językowych i określaniu ich funkcji w tekście.

Bardzo trudne okazało się być zadanie sprawdzające wiedzę uczniów dotyczącą interpunkcji, zaledwie 15% uczniów udzieliło poprawnej odpowiedzi. Niestety, brak umiejętności stosowania zasad interpunkcyjnych ma wpływ na ocenę krótkiego tekstu użytkowego i wypowiedzi o charakterze argumentacyjnym lub twórczym. Proponuję, aby przy tego typu ćwiczeniach uczniowie wyjaśniali regułę interpunkcyjną, by bazowali na konkretnej wiedzy, nie na intuicji, na podstawie której wstawiają lub usuwają znaki interpunkcyjne.

Zdanie	Zasada polskiej interpunkcji
Jan, mój najlepszy przyjaciel, przyjedzie jutro.
Chciałem iść do kina, ale byłem zbyt zmęczony.
Będę czekać i będę tęsknić, i będę cierpliwy.
Idąc do kina, spotkałam Marka.	Przecinek oddziela imiesłowowy równoważnik zdania od zdania składowego z orzeczeniem.
Lubię czytać książki historyczne, kryminały, i fantastykę.
Spotkałam Marka, z którym studiowałem w Warszawie.
Anno, czy możesz mi pomóc?
Skończę pracę, pójdę na spacer.
To było bardzo, bardzo dawno temu.
Tak, przyjdę.

Trudne okazało się dla uczniów zadanie z dotyczące rozpoznawania imiesłowów i ich funkcji w zdaniu (36% poprawnych odpowiedzi). Warto powtórzyć z uczniami nieosobowe formy czasownika, stosując choćby myślenie wizualne, które wspiera proces zapamiętywania. Poniżej przykłady dla imiesłowów przysłówkowych^[1]:

Po kilku latach przygotowań do egzaminu ósmoklasisty niestety okazuje się, że zadanie dotyczące krótkiego tekstu użytkowego jakim jest ogłoszenie, jest dla uczniów trudne, zarówno jeśli chodzi o treść i formę (49% poprawnych odpowiedzi), jak i o język (36%). Skuteczny rozwiązaniem tuż przed egzaminem jest codzienna praca oparta na wypełnianiu szablonu. Być może to zadanie nie jest kreatywne, a przecież o potrzebie kreatywności czytamy w tekście nieliterackim, ale pozwoli uczniom na zapamiętanie podstawowych zwrotów i napisanie funkcjonalnego i poprawnego ogłoszenia lub zaproszenia.

Uczniowie, tworząc dłuższą wypowiedź pisemną o charakterze argumentacyjnym lub twórczym, zdobyli 62% punktów możliwych do zdobycia za realizację tematu, 44% za elementy retoryczne i elementy twórcze, 55% za kompetencje literackie i kulturowe, 54% za kompozycję, 57% za styl, 34% za język, 26% za ortografię i 30% punktów możliwych do zdobycia za interpunkcję.

Ewidentnie widać, że problem młodzieży sprawia pogłębienie argumentacji wykorzystanie minimum sześciu z dziesięciu elementów twórczych (czas akcji, miejsce akcji, elementy charakterystyki, elementy opisu, dialog, monolog, punkt kulminacyjny, nagły zwrot akcji, retrospekcja, puenta). Wyzwaniem jest również funkcjonalne wykorzystanie dzieła literackiego (unikanie streszczeń i zapisywania wszystkiego, co uczeń zapamiętał z lektury, zamiast wykorzystania tych treści, które są określone w temacie pracy).

Warto porównać wyniki uczniów, którzy wybrali rozprawkę z wynikami uczniów piszących opowiadanie.

Rozprawka		Opowiadanie
Realizacja tematu	69%	Realizacja tematu	64%
Elementy retoryczne	47%	Elementy twórcze	48%
Kompetencje literackie i kulturowe	57%	Kompetencje literackie i kulturowe	61%
Kompozycja	62%	Kompozycja	55%
Styl	60%	Styl	64%
Język	38%	Język	36%
Ortografia	35%	Ortografia	21%
Interpunkcja	45%	Interpunkcja	21%

Pogłębieniu argumentacji potwierdzającej słuszność tezy sprzyja podanie kilku przykładów z dzieła literackiego. Co więcej, uczniowie skorzystają, gdy będą pisać opowiadanie segmentami, wtedy będą mieć pewność, że nie pominą żadnego z minimum sześciu elementów twórczych w opowiadaniu. Porównując wyniki, możemy wyraźnie zauważyć, że w opowiadaniu dużo gorzej wypada interpunkcja - na pewno warto na ostatniej prostej przećwiczyć z uczniami zapisywanie dialogu.

Na ostatniej prostej przed siódmą edycją egzaminu ósmoklaisty z języka polskiego warto sięgnąć po sprawdzone publikacje Nowej Ery: “Repetytorium. Język polski – Teraz egzamin ósmoklasisty” oraz “ARKUSZE DO EGZAMINÓW 2025–2027. Teraz egzamin ósmoklasisty. Język polski”.

^[1] Materiał wykorzystany podczas webinaru:  https://www.youtube.com/watch?v=4H3fmJW8ctw&feature=emb_title [dostęp: 31.03.2025 r.]