Czy moje dziecko jest uzależnione od urządzeń elektronicznych? To pytanie zadaje sobie dziś wielu rodziców. Co w dobie nauki i pracy online jest normą, a co zaburzeniem? Kiedy powinniśmy się martwić? Co na temat korzystania z technologii przez dzieci i młodzież mówią statystyki? Zapraszamy do zapoznania się z wynikami badań.

Co mówią wyniki badań o niezdrowych zachowaniach młodych cyfrowych?

W latach 2015–2019 Fundacja DBAM O MÓJ Z@SIĘG oraz Uniwersytet Gdański przeprowadziły dwa badania naukowe na próbach 22 086 uczniów (2015–2016) oraz 50 180 (2017–2019). Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że część polskich nastolatków praktycznie nie panuje nad takimi narzędziami, jak smartfon, laptop, tablet czy internet. Abstrahując od tego, że internet i urządzenia ekranowe same w sobie nie są ani dobre, ani złe (dobre lub złe może być tylko ich używanie) i że życie w sieci jest dla współczesnej młodzieży czymś oczywistym i naturalnym, należy powiedzieć, że niektóre zachowania zanotowane w trakcie realizowanych badań nie napawają optymizmem.

• Fonoholizm: mimo że zjawisko fonoholizmu nie jest ujęte w żadnej międzynarodowej klasyfikacji chorób psychicznych, to problem z nadmiernym przywiązaniem do elektroniki występuje u co piątego polskiego nastolatka (19%). Zdecydowanie częściej są to kobiety niż mężczyźni, raczej uczniowie szkół ponadpodstawowych niż podstawowych. Część badanych osób przejawia symptomy fonoholizmu natury psychologicznej, takie jak psychiczny przymus korzystania, potrzebę ciągłego bycia online czy wewnętrzną potrzebę jak najszybszego udzielenia odpowiedzi. Częściej uzależnione od telefonu komórkowego są osoby, które szybciej od innych zaczynają z niego korzystać, posiadają dostęp do nowoczesnego modelu smartfona, bezpośredni dostęp do internetu, są aktywnymi członkami na portalach społecznościowych, nudzą się, bo nie mają własnych pasji i hobby, a także nie przestrzegają ustalonych zasad dotyczących korzystania z telefonu komórkowego w domu, w szkole oraz w miejscach publicznych.
• Pokolenie always on: to pokolenie osób, które są „zawsze podłączone”. Lajkują, komentują, udostępniają. Pozostają w stałym kontakcie ze swoimi znajomymi, ale niekoniecznie w świecie rzeczywistym. Facebook, Instagram i Snapchat tworzą świat wirtualny, który jest równie atrakcyjny. A może nawet atrakcyjniejszy. To przedstawiciele cyfrowego pokolenia, dla którego internet jest naturalnym środowiskiem. Dowodów na postawy always on w zgromadzonym materiale badawczym jest dość sporo. Po pierwsze, okazuje się, że 10,7% wszystkich badanych uczniów na pytanie o to, ile godzin korzysta ze swojego smartfona w ciągu dnia, udzieliło odpowiedzi: Cały czas. Dominującą odpowiedzią udzielaną przez uczniów okazała się być odpowiedź: Około 3 godzin dziennie, którą wskazało 17% wszystkich badanych osób. Prawie połowa uczniów (47,5%) zadeklarowała, że w ciągu ostatniego tygodnia używała swojego smartfona do 3 godzin dziennie, co czwarty uczeń (24%) korzystał ze swojego smartfona 7 godzin dziennie lub więcej.
• Ocena szkodliwości: badana młodzież w dużej mierze nie ma świadomości istnienia negatywnych psychospołecznych skutków nałogowego korzystania z urządzeń mobilnych. Często uważa, że „przyklejenie się” do komórki to znak czasu. W świadomości młodzieży szkodliwość jest raczej przypisana uzależnieniom od substancji psychoaktywnych (alkoholu, papierosów, narkotyków) niż uzależnieniom behawioralnym (od czynności). W tym aspekcie wyraźnie widoczny jest brak zaangażowania rodziców w edukowanie swoich dzieci na podstawowym poziomie.
• Przeładowanie informacjami: badana młodzież w dość wyraźny sposób komunikuje potrzebę świadomego pozostawania poza siecią. Z przeprowadzonych badań wynika, że co trzeci uczeń (37%) podejmuje próby mające na celu ograniczenie korzystania z telefonu komórkowego, jak również przyznaje, że czasami chciałby wyłączyć swój telefon i nie być dostępnym dla nikogo (32%). Co czwarty nastolatek biorący udział w badaniu zadeklarował ponadto, że czuje się przeciążony informacjami medialnymi, które codziennie do niego napływają (25,4%). Z przeprowadzonych badań wynika, że aż 3/4 wszystkich badanych uczniów (73%) wyraża przekonanie, że czas bez korzystania z mediów cyfrowych byłby potrzebny zarówno im, jak i ich rodzinom. Połowa z nich (55,6%) wyraża gotowość do wzięcia udziału w trzydniowym detoksie cyfrowym, 41,4% uczniów przyznała, że wzięłaby udział w detoksie trwającym cały tydzień. Co dziesiąty nastolatek biorący udział w badaniu stwierdził, że odkąd używa telefonu komórkowego, boli go głowa, ma zawroty głowy lub mdłości, co dziesiąty uczeń przyznaje ponadto, że z powodu nadużywania smartfona zdarza się mu zapomnieć o posiłku. Prawie co trzeci uczeń zadeklarował, że zdarza mu się niedosypiać z powodu korzystania z telefonu komórkowego (29%).
• Syndrom FOMO: z przeprowadzonych badań wynika, że wysokiego natężenia syndromu FOMO (z ang. Fear of Missing Out; lęk przed byciem pominiętym) doświadcza 14% wszystkich badanych uczniów. Zdecydowanie częściej są to kobiety (17%) niż mężczyźni (10,8%), relatywnie najniższe jest w przypadku uczniów uczęszczających do szkół podstawowych (13,3%), a najwyższy wśród szkół ponadgimnazjalnych (15,1%). Analizując syndrom FOMO na poziomie szczegółowym, warto zwrócić uwagę, że 27,4% uczniów przyznaje, że podczas wakacji stara się sprawdzać, co robią znajomi, 28,1% osób jest zmartwionych na wieść, że ich znajomi bawią się bez nich.

Serdecznie zapraszamy wszystkich rodziców do udziału w badaniach naukowych na temat korzystania z narzędzi nowych technologii.

dr Maciej Dębski
Wykładowca akademicki Instytutu Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego, socjolog problemów społecznych, edukator społeczny, ekspert w realizacji badań naukowych, ekspert Najwyższej Izby Kontroli, Ministerstwa Cyfryzacji, Rzecznika Praw Obywatelskich, Fundator i Prezes Fundacji DBAM O MÓJ Z@SIĘG, autor i współautor publikacji naukowych z zakresu problemów społecznych (bezdomność, przemoc w rodzinie, uzależnienia od substancji psychoaktywnych, uzależnienia behawioralne), autor i współautor dokumentów strategicznych, programów lokalnych w zakresie problemów społecznych, w szczególności uzależnień behawioralnych oraz cyberprzemocy. Wdrożył innowacyjny eksperyment POZ@ SIECIĄ polegający na odcięciu od wszelkich mediów cyfrowych na trzy doby ponad 100 młodych osób, inicjator ogólnopolskich badań naukowych „Młodzi Cyfrowi – Cyfrowi Rodzice”, autor i pomysłodawca zestawu edukacyjnego dla dzieci FONOLANDIA, współpracuje z Ministerstwem Edukacji Narodowej w zakresie prowadzenia projektu naukowo-badawczego „Granie na Ekranie”.