Podstawowe informacje o terapii pedagogicznej

Terapię pedagogiczną można zdefiniować za Skorek (2010, s. 7) jako „całokształt oddziaływań pedagogicznych stosowanych wobec dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Oddziaływania te mają charakter zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, ukierunkowanych, z jednej strony - na usprawnienie zaburzonych funkcji (korekcja), z drugiej zaś - na wspomaganie funkcji dobrze rozwijających się, tak aby mogły być wsparciem dla funkcji zaburzonych lub mogły je zastąpić (kompensacja).”

Definicja ta zwraca uwagę na to, że termin „terapia pedagogiczna” jest szerszy aniżeli „zajęcia korekcyjno-kompensacyjne”. Należy jednak zauważyć, że w Rozporządzeniu MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji i zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach przyjęto termin „zajęcia korekcyjno-kompensacyjne” jako jedną z form wsparcia udzielanego uczniom. Zgodnie z treścią rozporządzenia, „zajęcia korekcyjno-kompensacyjne organizuje się dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, w tym specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Liczba uczestników zajęć nie może przekraczać 5.”

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna oferowana na terenie przedszkola lub szkoły jest bezpłatna i dobrowolna, co oznacza, że uczestnictwo w zajęciach nie jest obowiązkowe. W zajęciach tych mogą uczestniczyć uczniowie z diagnozą specyficznych trudności w uczeniu się, takich jak dysleksja, dysortografia, dysgrafia czy dyskalkulia, jednak formalna diagnoza nie jest warunkiem koniecznym – zajęcia dostępne są również dla uczniów, którzy przejawiają trudności w nauce, lecz nie posiadają rozpoznanego zaburzenia.

 

Jakie są cele terapii pedagogicznej?

Zgodnie z przyjętym szerokim podejściem do terapii pedagogicznej, realizowane przez nią cele wychodzą poza samą kwestię ćwiczenia umiejętności czytania i pisania. Główne cele terapii pedagogicznej można zatem określić następująco (Palacz, 2022):

• Pozytywne wzmacnianie i rozwijanie mocnych stron ucznia - odkrywanie i stymulowanie indywidualnych zasobów ucznia, co sprzyja zaspokojeniu jego potrzeby osiągania sukcesów.
• Kształtowanie wewnętrznej motywacji do nauki - poprzez wprowadzanie sukcesywnych etapów i nagradzanie wysiłku (a nie tylko efektów!).
• Usprawnianie zaburzonych funkcji poznawczych i umiejętności szkolnych - funkcji słuchowo-językowych, wzrokowo-przestrzennych oraz umiejętności czytania, pisania i liczenia poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia.
• Wsparcie emocjonalne i społeczne - elementy wsparcia emocjonalnego, koncentrując się na wzmacnianiu samooceny i kształtowaniu pozytywnych relacji społecznych. Tworzenie bezpiecznego środowiska terapeutycznego, w którym uczeń czuje się akceptowany.

Od czego zależy skuteczność terapii?

            Skuteczność terapii pedagogicznej zależy od wielu wzajemnie powiązanych czynników, które współtworzą proces terapeutyczny i determinują osiągnięcie zamierzonych efektów. Jak wskazuje Bogdanowicz (2011, s. 42), kluczowe są cztery elementy wpływające na efektywność oddziaływań terapeutycznych:

1. osoba terapeuty pedagogicznego - jego kompetencje, w tym wiedza teoretyczna, praktyczne umiejętności oraz cechy osobowościowe (profesjonalizm, empatia i umiejętność dostosowania metod pracy do indywidualnych potrzeb dziecka);
2. dziecko – im wyższy poziom zdolności intelektualnych, młodszy wiek oraz mniejszy stopień zaburzeń tym kompensacja obszarów deficytowych jest skuteczniejsza;
3. diagnoza – jakość opinii psychologiczno-pedagogicznej, zawierającej obraz funkcjonowania dziecka oraz wskazówki dotyczące dalszych działań, co wpływa na możliwość precyzyjnego zaplanowania terapii i dobrania odpowiednich metod wsparcia;
4. sytuacja terapeutyczna – obejmuje nie tylko stosowane metody terapeutyczne, ale również stopień zaangażowania rodziców oraz intensywność i regularność spotkań terapeutycznych.

 

Badania dotyczące skuteczności terapii w pracy z uczniami z dysleksją wskazują, że interwencja terapeutyczna przynosi najlepsze efekty, jeśli rozpoczyna się przed drugim rokiem nauki formalnej czytania (Torgensen, 2008). Starsi uczniowie również mogą osiągnąć znaczące postępy, pod warunkiem, że terapia jest intensywna, np. obejmuje około 100 godzin. Zajęcia prowadzone w małych grupach (3-4 osoby) mogą być równie efektywne, jak zajęcia indywidualne, jednak w przypadku uczniów z głęboką dysleksją indywidualna terapia okazuje się skuteczniejsza (Griffiths i Stuart, 2013). Najlepsze rezultaty w terapii czytania osiąga się dzięki metodom opartym na treningu fonologicznym, utrwalaniu znajomości liter oraz relacji między literą a głoską (Snowling i Hulme, 2011).

 

Dekalog dla nauczycieli i specjalistów uczniów z dysleksją

            W oparciu o literaturę przedmiotu (Bogdanowicz i Adryjanek, 2005, s. 96-97) oraz własne doświadczenia pedagogiczne, przedstawiam propozycję „dekalogu” zasad efektywnej współpracy z uczniami z dysleksją (i nie tylko!).

• NIE traktuj ucznia jak chorego, niezdolnego lub „zdolnego, ale leniwego”.
• NIE ironizuj i nie karz ucznia z myślą, że zmotywujesz go do pracy.
• NIE spodziewaj się, że „wyrośnie z tego”.
• NIE zakładaj, że trudności ograniczą się tylko do problemów z czytaniem i pisaniem.
• NIE ograniczaj zajęć pozalekcyjnych ucznia kosztem terapii, próbuj znaleźć inne rozwiązanie.
• TAK – staraj się zrozumieć swojego ucznia, uznaj i wierz w to co mówi, to jego osobiste przeżycia.
• TAK – konsultuj się z innymi specjalistami i nauczycielami różnych przedmiotów (np. języka polskiego, psychologiem), obserwuj ucznia na lekcjach lub podczas warsztatów.
• TAK – współpracuj z rodzicami (np. spotkanie na podsumowanie pracy dwa razy w roku, e-maile z pochwałami).
• TAK – zapoznaj się z dokumentacją dziecka, znaj jego diagnozę, diagnozę, wskazówki do pracy i mocne strony, rób notatki po zajęciach (np. Jaka metoda zadziałała?)
• TAK – bądź osobą, z którą uczeń z dysleksją może porozmawiać o samej dysleksji.

 

Terapia pedagogiczna – 10 praktycznych wskazówek

• Organizacja: Przed rozpoczęciem zajęć upewnij się, że masz pisemną zgodę rodziców oraz uzgodniony harmonogram, uwzględniający plan ucznia, w tym jego zajęcia dodatkowe. Zajęcia najczęściej odbywają się przed lub po lekcjach, raz w tygodniu, i trwają 45 minut.
• Dobór grupy: Dobór grupy według potrzeb uczniów jest istotny, chociaż w praktyce czasem trudny do realizacji. Konsultuj się z wychowawcą, aby dobrać grupy, które będą mogły efektywnie współpracować (np. w sytuacji, kiedy z klasy 3a i 3b masz 7 dzieci i tworzysz dwie grupy terapeutyczne).
• Analiza dokumentacji ucznia: Zapoznaj się z opinią psychologiczno-pedagogiczną (jeśli jest) i inną dotychczasową dokumentacją ucznia. Skup się nie tylko na samej diagnozie i obszarach deficytowych, ale także na mocnych stronach dziecka, aby móc wykorzystywać jego zasoby i motywować podczas zajęć.
• Nawiązanie współpracy z rodzicami: Już na początku zaproś rodziców do współpracy – wyślij e-mail informujący o celu, terminach zajęć i możliwościach konsultacji (podaj Twoją dostępność). Może to być pierwszy krok do wartościowej współpracy, która będzie procentować przez cały rok szkolny.
• Pierwsze zajęcia – budowanie relacji: Pierwsze spotkanie z uczniami poświęć na poznanie dziecka (i daj poznać siebie!). Poznaj jego potrzeby i cele, a także postaraj się zintegrować grupę.
• Wyjaśnienie celu zajęć: Przedstaw dziecku cel i plan zajęć – pokaż np. zdjęcia, które ilustrują, co będziecie robić. Pamiętaj, być może będziesz pierwszą osobą, która otwarcie rozmawia z nim o jego diagnozie, np. o dysleksji.
• Ustalanie zasad: Już od pierwszych zajęć wprowadź podstawowe zasady, które będą sprzyjały spokojnej pracy, np. regułę, że nie przerywamy, kiedy inna osoba czyta (szczególnie wtedy, kiedy robi błędy). Jasne zasady dają uczniom poczucie bezpieczeństwa.
• Zadbaj o przestrzeń: Upewnij się, że masz dobrze wyposażony gabinet – przybory szkolne, np. nożyczki dla osób leworęcznych, kolorowe kartki, zielone długopisy, mazaki, a także przyjazne, spokojne otoczenie i brak niepotrzebnych dystraktorów.
• W trakcie terapii korzystaj z różnych narzędzi terapeutycznych: np. (1) gry planszowe – ortograficzne i inne, (2) nowe technologie - programy terapeutyczne, (3) materiały terapeutyczne w formie kart pracy – np. ćwiczenia z serii „Funkcje psychofizyczne”. Dobór odpowiednich narzędzi pozwala dostosować terapię do potrzeb konkretnego ucznia, warto wciąż poszerzać zasób swoich materiałów (Krasowicz-Kupis, 2020, s. 302-305).
• Stała współpraca z innymi nauczycielami: Regularnie konsultuj się z innymi nauczycielami, zwłaszcza polonistą, aby wymieniać spostrzeżenia i dostosowywać cele terapeutyczne do postępów ucznia w klasie. Taka współpraca wzmacnia efektywność terapii i pozwala na bieżąco monitorować postępy.

Bibliografia:

Bogdanowicz, M., Adryjanek, A. (2005). Uczeń z dysleksją w szkole. Wydawnictwo Operon.

Palacz, M. (2022). Terapia pedagogiczna wobec wyzwań teraźniejszości. Eruditio et Ars.

Bogdanowicz, M. (2011). Specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania – dysleksja, dysortografia, dysgrafia. W: B. Pecyna (red.). Dysleksja rozwojowa, fakt i tajemnica w diagnostyce psychologiczno-pedagogicznej.

Griffiths, Y., Stuart, M. (2013). Reviewing evidence‐based practice for pupils with dyslexia and literacy difficulties. Journal of Research in Reading, 36(1).

Krasowicz-Kupis, G. (2020). Nowa psychologia dysleksji. Wydawnictwo PWN.

Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

Snowling, M. J., Hulme, C. (2011). Evidence-based interventions for reading and language difficulties: creating a virtuous circle.

Skorek, E. (red.) (2016). Terapia pedagogiczna. Zaburzenia rozwoju psychoruchowego dzieci. Wydawnictwo Impuls.

Torgensen, J. K. (2008). Recent Discoveries on Remedial Interventions for Children with Dyslexia.

 

Michalina Ignaciuk - pedagożka i specjalistka VR w szkole w Gdańsku. Prowadzi terapię pedagogiczną dla dzieci i młodzieży ze zróżnicowanymi potrzebami w uczeniu się, w tym z dysleksją czy ADHD, a także warsztaty psychoedukacyjne dla rodziców i nauczycieli. Obecnie doktorantka w Szkole Doktorskiej Uniwersytetu Gdańskiego w dyscyplinie pedagogika. Finalistka I edycji konkursu Nauczyciel Jutr@. Popularyzuje w Internecie, w tym na kanale YouTube, wiedzę pedagogiczną jako „Pedagog Michalina”.