Czym jest integracja sensoryczna

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego występują w przypadku, kiedy mózg w nieprawidłowy sposób odbiera, przetwarza i segreguje informacje płynące z systemów zmysłowych. Wśród dysfunkcji przetwarzania sensorycznego wyróżnia się trzy grupy: dysfunkcję modulacji sensorycznej, która dotyczy niewłaściwego – o charakterze nadmiernej lub zbyt słabej wrażliwości na bodźce sensoryczne – przetwarzania bodźców płynących z otoczenia; zaburzenia dyskryminacji sensorycznej, czyli trudności z rozróżnieniem i interpretacją bodźców; oraz zaburzenia posturalne, inaczej dyspraksja. Terapia integracji sensorycznej jest prowadzona na podstawie diagnozy postawionej przez certyfikowanego terapeutę. Zajęcia polegają na usprawnianiu systemów sensorycznych przy wykorzystaniu odpowiednich technik, metod, sprzętów i pomocy dostosowanych do potrzeb i możliwości dzieci.

Czy sposób przetwarzania sensorycznego wpływa na rozwój mowy i artykulacji

Do gabinetów logopedycznych coraz częściej trafiają dzieci z indywidualnym profilem sensorycznym, z deficytami przetwarzania sensorycznego. Dzieci te nie zostały jeszcze zdiagnozowane lub mają diagnozy IS. Być może to logopeda zauważy problem i pokieruje pacjenta do odpowiednich specjalistów. Podczas przeprowadzania diagnozy logopedycznej zdarza się, że dziecko wymaga dodatkowych konsultacji, w tym między innymi z terapeutą integracji sensorycznej. Diagnoza integracji sensorycznej często bywa uzupełnieniem diagnozy logopedycznej, bowiem trudności w zakresie nabywania mowy lub rozwoju artykulacji mogą mieć także podłoże sensoryczne.

Zaburzenie integracji sensorycznej jest problemem wieloaspektowym. Może wpływać na różne poziomy rozwoju dziecka – na proces uczenia się, emocje, rozwój społeczny, a także rozwój mowy lub artykulacji. Pierwsze lata życia dziecka wiążą się z intensywnym wielozmysłowym poznawaniem otaczającego je środowiska. Jest to główny sposób poznawania świata, a tym samym rozwijania słownika. Wszelkie odstępstwa od normy w zakresie przetwarzania sensorycznego mogą prowadzić do opóźnienia rozwoju mowy, a w okresie rozszerzania diety także skutkować niechęcią do pewnych konsystencji czy kawałków pokarmu. Przykładami powiązań między umiejętnościami językowymi a procesem integracji sensorycznej na etapie wczesnego dzieciństwa i później są trudności z planowaniem ruchów motorycznych w obrębie narządów artykulacyjnych lub osłabiona precyzja tych ruchów, co w konsekwencji prowadzi do powstawania wad wymowy, nieprawidłowości przetwarzania słuchowego, percepcji słuchowej i uwagi słuchowej, zaburzenia słuchu fonemowego, trudności w nabywaniu umiejętności szkolnych (pisanie, czytanie).

Jakie aktywności wspierające IS warto wykorzystać podczas zajęć logopedycznych

Podczas terapii logopedycznej warto wykorzystywać elementy stymulacji polisensorycznej, by efektywniej oddziaływać na pacjenta. Oczywiste jest, że bazową terapią będzie ta prowadzona przez certyfikowanego terapeutę w gabinecie IS. Z kolei logopeda we współpracy z terapeutą dziecka może włączyć dodatkowe działania mające na celu stymulację sfery orofacjalnej, sensoryczne uwrażliwianie miejsc artykulacji, usprawnianie narządów artykulacyjnych i praksji oralnej. Ćwiczenia polisensoryczne nie tylko mają zastosowanie w niwelowaniu deficytów sensorycznych, językowych czy artykulacyjnych, lecz także są atrakcyjnym elementem zajęć.

Propozycje zabaw polisensorycznych w procesie terapii logopedycznej:

• wykorzystywanie mas, piasku, produktów spożywczych (na przykład ryżu, kaszy, mąki), materiałów o różnych fakturach, piłeczek sensorycznych stymulujących zmysł dotyku,
• malowanie palcami, wyznaczanie kształtów na tacy z ryżem, kaszą lub mąką, nawlekanie drobnych koralików na sznurek lub patyk, zabawy paluszkowe, rozpoznawanie przedmiotów bez kontroli wzroku jedynie za pomocą dotyku oraz określanie cech tych przedmiotów,
• stymulacja sfery orofacjalnej: termiczna z wykorzystaniem zimnych okładów żelowych, trzonka łyżki oraz dotykowa wykorzystująca pióra, miękkie pomponiki, masażery logopedyczne, manualny masaż twarzy, zabawy powietrzem – strumień powietrza z balonu, słomki, wiatraczka,
• stymulacja zmysłu smaku przy wykorzystaniu różnorodnych produktów (owoce, warzywa), a także konsystencji i temperatury,
• rozpoznawanie dźwięków niewerbalnych, zabawy instrumentami muzycznymi, określanie struktur rytmicznych i ich powtarzanie,
• ćwiczenia równoważne i doskonalące koordynację: przechodzenie po wyznaczonej linii, skakanie na jednej nodze, przenoszenie drobnych elementów za pomocą łyżki, podskoki obunóż, przeskoki z nogi na nogę, pokonywanie toru przeszkód.

Warto mieć na uwadze, że niektóre dzieci z zaburzeniami IS będą unikały pewnych zabaw. Należy obserwować dziecko i dostosowywać aktywności do jego możliwości, potrzeb i preferencji sensorycznych.

Agnieszka Jaszczuk – mgr pedagogiki specjalnej, logopeda dyplomowany ze specjalnością neurologopedia, terapeuta Integracji Sensorycznej, autor tekstów o tematyce parentingowej. Ukończyła wiele kursów, szkoleń i warsztatów z zakresu logopedii, pedagogiki i psychologii. Posiada kilkuletnie doświadczenie w pracy z dziećmi, także ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.