Co się zmieni na egzaminie ósmoklasisty z języka angielskiego od 2025 roku?

Nowy rok szkolny 2024/25 wprowadza zarówno uczniów, jak i nauczycieli w nową rzeczywistość szkolną, wynikającą ze zmian, jakie zaszły na przestrzeni ostatnich kilku miesięcy. Zmiany te dotyczyły przede wszystkim okrojenia podstawy programowej oraz modyfikacji egzaminów.

Przez ostatnie kilka lat uczniowie przystępowali do egzaminu ósmoklasisty przeprowadzanego na podstawie wymagań egzaminacyjnych, wynikających z rozporządzeń MEN (ostatnie z 15 lipca 2022 r.). Oparcie egzaminu na wymaganiach, a nie na podstawie programowej, było efektem trudności związanych z nauczaniem zdalnym w okresie pandemii.

W 2025 roku egzamin zostanie przeprowadzony w oparciu o wymagania wynikające bezpośrednio z podstawy programowej kształcenia ogólnego.  Czerwcowe rozporządzenie reguluje wymagania ogólne i szczegółowe określające zakres wiadomości i umiejętności, których opanowanie jest sprawdzane na egzaminie.

Wymagania na egzaminie z angielskiego 2025 – uszczuplona podstawa programowa, nowy informator

Przyglądając się uszczuplonej podstawie programowej oraz nowemu informatorowi o egzaminie ósmoklasisty z języka angielskiego, dosyć łatwo jest dostrzec, że zmiany są w zasadzie kosmetyczne i w dużej mierze utrzymują one warunki i zakres egzaminu, jaki obowiązywał w czasie pandemii. Ponadto przykładowe zadania z nowego informatora w dużej mierze są identyczne z zadaniami, jakie pojawiły się w informatorze o egzaminie ósmoklasisty od roku 2018/19.

• Utrzymano dotychczasową strukturę egzaminu – w arkuszu znajdą się zarówno zadania otwarte, jak i zadania zamknięte sprawdzające umiejętność słuchania, reagowania językowego, czytania ze zrozumieniem, znajomość środków językowych i umiejętność tworzenia krótkiej wypowiedzi pisemnej.
• Arkusz będzie składał się z 45 do 55 zadań ujętych w 12–15 wiązek. Na jego rozwiązanie uczniowie będą mieli 90 minut (arkusz standardowy).

W każdej części egzaminu znajdą się zadania otwarte i zamknięte. Zadania zamknięte to przede wszystkim zadania typu prawda-fałsz, zadania wyboru wielokrotnego czy zadania na dobieranie. W zadaniach otwartych uczeń samodzielnie formułuje odpowiedź. W tego typu zadaniach uczeń najczęściej musi uzupełnić tekst jednym wyrazem lub kilkoma słowami. Zadanie może też polegać na stworzeniu krótkiej wypowiedzi pisemnej na zadany temat.

Warto jednak pamiętać, że przedstawione w nowym informatorze zadania przykładowe nie wyczerpują katalogu zadań, jakie mogą pojawić się w arkuszu egzaminacyjnym. Ponadto mogą pojawić się zadania sprawdzające umiejętność raportowania prawidłowego zrozumienia tekstu, w których uczeń na podstawie tekstu w języku obcym przekazuje informacje w języku polskim.

Arkusz egzaminacyjny – poziom znajomości języka wg Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego (ESOKJ)

Od roku 2025 na egzaminie ósmoklasisty z angielskiego komisja oczekuje od uczniów znajomości języka na poziomie A2. Do tej pory arkusze oscylowały na podobnym poziomie (A2+/A2), zwłaszcza dotyczy to okresu pandemii. Warto jednak pamiętać, że w tekstach na rozumienie ze słuchu oraz rozumienie tekstów pisanych mogą pojawić się środki gramatyczne wykraczające poza listę wymaganych struktur gramatycznych, nie mogą one jednak warunkować udzielenia odpowiedzi.

Pamiętajmy również, że wcześniej prognozowano wzrost poziomu trudności egzaminu z A2/A2+ na A2+/B1 (umiejętności produktywne / umiejętności receptywne). W poniższej tabeli przedstawiono poszczególne warianty podstawy programowej kształcenia ogólnego w zakresie języka obcego nowożytnego w szkole podstawowej.

Katalog leksykalny na egzaminie z angielskiego od 2025 roku

Ponadto nastąpiła zmiana katalogu leksykalnego. W najpopularniejszym wariancie II.1. zrezygnowano z zakresu „życie społeczne”. W pozostałych katalogach usunięto wybrane aspekty:

1. „praca” – wybór zawodu,
2. „życie prywatne” – styl życia, konflikty,
3. „żywienie” – nawyki żywieniowe,
4. „zakupy i usługi” – środki płatnicze,
5. „kultura” – dziedziny kultury,
6. „nauka i technika” – odkrycia naukowe,
7. „świat przyrody” – zagrożenia środowiska naturalnego.

Arkusz z angielskiego od 2025 roku – analiza zadań

Rozumienie ze słuchu

W tej części egzaminu, stanowiącej ok. 20 do 25% wartości sumarycznej całego arkusza znajdą się zadania zamknięte oraz zadanie otwarte, w liczbie od 12 do 14 (3–4 wiązki, 1 wiązka to zadanie otwarte). Nic nie zmienia się, jeśli chodzi o warunki tej części egzaminu – uczeń dwukrotnie usłyszy nagrania, na podstawie których będzie musiał udzielić odpowiedzi na zadane pytania. Pojawią się tu zadania na dobieranie, wybór wielokrotny, a w części otwartej zadanie z lukami lub udzielenia odpowiedzi na pytania. Przedstawione informatorze przykładowe zadania są odbiciem zadań, jakie pojawiały się dotychczas w tej części arkusza. Zadanie 1., opatrzone dodatkowo materiałem ikonograficznym, jest zadaniem wielokrotnego wyboru. Zadanie 2. jest zadaniem na dobieranie, a zadanie 3. wymaga uzupełnienia luk na podstawie tekstu. Od lat uczniowie najlepiej radzą sobie z rozumieniem tekstu jako całości oraz ze znajdowaniem w tekście określonych informacji.

W tej części egzaminu nauczyciele nadal będą musieli pracować nad kilkom zasadniczymi kwestiami:

1. umiejętnością globalnego słuchania. Powinniśmy uczniów wdrażać do całościowego rozumienia tekstu nagrania, bez nadmiernego koncentrowania się na pojedynczych słowach lub frazach. Nasi uczniowie mają tendencję do skupiania się na części tekstu, wyrazie lub frazie, których nie rozumieją, co automatycznie prowadzi do sytuacji, w której istotna część nagrania umyka ich uwadze. Należy uczulać uczniów na tzw. dystraktory, czyli informacje poboczne, w postaci pojedynczych zdań czy wyrazów mających odwracać uwagę od treści istotnych.
2. prawidłowością zapisu (zadanie otwarte). Jakkolwiek dopuszcza się jako odpowiedzi poprawne zapisy zawierające pomniejsze błędy, niezakłócające komunikacji i przekazu (np. rabbit – rabit, cities – citys), warto jednak dążyć do wdrażania przez uczniów prawidłowego zapisu. Podejmując taki wysiłek, zrealizujemy jedno z podstawowych założeń podstawy programowej – wzajemnego przenikania się umiejętności oraz usprawnimy uczniowską umiejętność transformacji tekstu i wzbogacamy jego słownictwo. Ponadto w arkuszach, zadaniach podręcznikowych czy testach bardzo często pojawiają się czasowniki invite, encourage, apologise, inform, report, ask,  explain, suggest, criticise, recommend, discourage – warto zwrócić uwagę na ich zapamiętanie.

Podobnie jak w pozostałych częściach egzaminu, najwięcej problemów sprawia uczniom zadanie otwarte. Nie inaczej jest w przypadku słuchania, gdzie na przestrzeni lat widać spore dysproporcje między poziomem wykonania zadań zamkniętych a zadaniem otwartym. To zadanie, w mojej opinii, pozostanie jednym z najtrudniejszych w arkuszu. Wymaga ono jednoczesnego wykonania kilku czynności, co w przypadku nawet dobrych i bardzo dobrych uczniów, może okazać się niewykonalne w stresowych warunkach egzaminacyjnych. Czynności te to: przeczytanie zadania, zrozumienie jego treści, zastanowienie się nad lukami, wysłuchanie i zrozumienie tekstu, a często jeszcze jego parafrazowanie. Jest to zadanie możliwe do wykonania dla ucznia dobrego i bardzo dobrego, operującego szerokim wachlarzem słownictwa, niemającym problemu ze zrozumieniem tekstu nagrania. Niestety, nadal jest to mniejszość wśród ósmoklasistów.

Znajomość funkcji językowych

W tej części egzaminu ósmoklasisty z angielskiego zadania mają na celu sprawdzenie uczniowskich umiejętności komunikowania się w sytuacjach życia codziennego, z uwzględnieniem różnic i podobieństw w sposobie ich realizacji w języku polskim i obcym. Znajomość tych zagadnień jest uwzględniona w podstawie programowej, która jasno formułuje umiejętności, jakie powinien posiadać ósmoklasista. Według podstawy uczeń powinien umieć:

• zareagować w sytuacjach typowych,
• nawiązać kontakty towarzyskie,
• uzyskać i przekazać informacje,
• wyrazić opinię,
• proponować, przyjmować i odrzucać propozycje etc. (VI.1–14).

Jest to zgodnie z opisem poziomu języka A2, gdzie zakłada się, że uczestnik konwersacji potrafi brać udział w typowej rozmowie wymagającej prostej i bezpośredniej wymiany informacji na znane mu tematy; radzi on sobie w prostych rozmowach towarzyskich, nawet jeśli nie jest jeszcze w stanie podtrzymać konwersacji (wg tabeli CERF).

Zadania sprawdzające znajomość funkcji językowych oparte są na krótkich tekstach lub materiale ikonograficznym. W arkuszu znajdą się – podobnie jak w latach poprzednich – zadania zamknięte, w formie wyboru wielokrotnego lub/i dobierania oraz zadanie otwarte polegające na uzupełnieniu luk. Jest to 10–12 zadań (3–4 wiązki, w tym jedna wiązka z zadaniem otwartym). Nie zmienił się również udział sumaryczny tej części egzaminu, podobnie jak poprzednio, ta jego część stanowi 15–20% wartości egzaminu.

Nowa podstawa programowa kładzie nacisk na umiejętności komunikowania się i zdolności prawidłowego reagowania, czyli zadania egzaminacyjne są pewną formą sprawdzenia skuteczności komunikacji, która była i jest głównym założeniem reformy. Wraca również umiejętność rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu wypowiedzi (identycznie jak w czytaniu). W tym kontekście warto wspomnieć, że w tej części arkusza wyniki na przestrzeni ostatnich lat potwierdzają, że o ile nasi uczniowie posiadają dosyć dobrą bierną znajomość języka, to niestety produkcja językowa w dużym stopniu nadal kuleje. Uczniowie potrafią wybrać właściwą reakcję na sytuację opisaną w języku polskim czy dobrać ją do usłyszanego tekstu (zadania zamknięte). Natomiast poziom wykonania zadania otwartego jest nadal niezadowalający. Po części wynika to z faktu, że niewielu nauczycieli ma taki komfort pracy, by spokojnie i bez pośpiechu stopniowo wdrażać uczniów do czynnego używania języka. Uczniowie nie potrafią użyć odpowiednich eksponentów językowych do wyrażenia rozmaitych funkcji językowych. Co warto robić w tym zakresie?

1. Podobnie jak w części na słuchanie, globalizować naukę (nauka języka jako jednej całości). Pokazujmy uczniom zależności, uczmy ich myślenia nad zadaniem, nad szukaniem różnorakiego zastosowania formuł językowych w różnych zadaniach. Możemy ćwiczyć np. funkcje językowe ze środkami językowymi. Takie połączenie może okazać się skutecznym sposobem na podniesienie kompetencji językowych naszych uczniów.
2. Wyniki egzaminu jasno pokazują, że uczniowie mają problemy z konstruowaniem nawet prostych zdań – nie potrafią dziękować, prosić, pytać o radę etc. W takim przypadku możemy skorzystać z gotowych i prostych rozwiązań, bazując na samym arkuszu egzaminacyjnym. Warto zwrócić uwagę na tzw. scaffolding. Dzięki temu podajemy uczniom określone ramy językowe ułatwiające im budowanie zdań, dialogów czy konwersacji. Tak prowadząc pracę – od pojedynczych, skondensowanych wypowiedzi – będziemy budować bezpieczeństwo językowe uczniów, pokazując im jednocześnie określony wachlarz możliwości zrealizowania zadań. Spiralnie możemy wrócić do materiału ikonograficznego z zadań na słuchanie, tworząc z uczniami określony kontekst sytuacyjny i proponując zbudowanie/uzupełnienie dialogów czy wymyślenie dodatkowych zdań z określonymi frazami.

Rozumienie tekstów pisanych

Według tabeli CERF, posługując się językiem na poziomie A2, użytkownik potrafi czytać krótkie teksty, odszukać w nich jasne i przewidywane informacje (jako przykłady podaje się reklamy, karty dań, rozkłady jazdy). Tym samym uczeń przystępujący do egzaminu nie powinien mieć kłopotu ze zrozumieniem prostych, krótkich tekstów zaczerpniętych z życia codziennego. Ta część egzaminu oparta jest na wyborze tekstów oryginalnych lub adaptowanych, nieprzekraczających 850 wyrazów, dla zadań w liczbie od 12–16 (3–4 wiązki, w tym jedna wiązka z zadaniem otwartym). W części na czytanie ze zrozumieniem mogą pojawić się zadania na dobieranie, wybór wielokrotny (zadania zamknięte) oraz zadanie z lukami lub odpowiedzi na pytania (zadania zamknięte). Podobnie jak poprzednio udział w wyniku sumarycznym tej części egzaminu utrzymano na poziomie ok. 25–30%.  Czytanie sprawdza, jak uczniowie radzą sobie z ogólnym rozumieniem tekstu, rozpoznaniem związków między poszczególnymi częściami tekstu, znajdowaniem w tekście określonych informacji czy wskazywaniem intencji mówiącego. O ile z tym pierwszym uczniowie radzą sobie coraz lepiej, o tyle pozostałe sprawności nadal utrzymują się na stosunkowo niższym poziomie.

Nowy informator w zakresie zadań zamkniętych prezentuje przykładowe zadania identyczne w stosunku do informatora dotyczącego roku 2018/19 (1 tekst zadania 9. w nowym informatorze jest identyczny z 1 tekstem z zadania 11., podobnie w przypadku zadania 13., 14. i 16. ze starego informatora, które powtarzają się w nowym pod numerami 11., 12., 14.). Oznacza to tak naprawdę, że zmiany w tej części egzaminu są w zasadzie niezauważalne. Zadanie otwarte polegające na znalezieniu w tekście określonych informacji oraz przekazaniu tych informacji w języku polskim lub angielskim (w zależności od typu zadania) jest nadal sporym problemem dla wielu uczniów. O ile łatwiej uczniom jest raportować znajomość tekstu w języku polskim przez uzupełnienie luki pojedynczym słowem, o tyle parafraza lub posłużenie się wyrażeniem języka angielskiego do uzupełnienia tekstu jest trudniejsze. Założenie, że uczeń bezbłędnie posłuży się „podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych i ortograficznych)”, jest niestety w dużej mierze nadal nieosiągalne dla wielu uczniów. Zatem ćwiczenie umiejętności czytania ze zrozumieniem będzie przebiegać w dużej mierze znanymi już nauczycielom torami. Możemy:

• zaproponować przeczytanie tekstu wyłącznie w języku angielskim, podczas pracy w parach/grupach, oraz zadać kilka dodatkowych pytań. Następnie zadaniem uczniów jest napisanie kilku zdań w związku z przeczytanym tekstem.
• pracować w parach – jeden z uczniów czyta tekst po polsku, drugi po angielsku. Na podstawie pytań zadawanych przez ucznia czytającego tekst po polsku, uczniowie uzupełniają zadanie (wariacja jigsaw reading).
• dążyć do spersonalizowania tekstu – uczeń szuka informacji dla niego ciekawych, buduje z tymi informacjami mapę myśli, streszcza tekst w kilku zdaniach.
• wykorzystać dołączony do tekstów materiał ikonograficzny do ćwiczenia opisu z np. słowami kluczowymi z tekstu.
• stworzyć krótką formę pisemną, z użyciem kluczowych informacji w zależności od charakteru tekstu.

Znajomość środków językowych

Znajomość środków językowych sprawdzają 3–4 wiązki, w tym przynajmniej 1 wiązka z zadaniami otwartymi, przy udziale w wyniku sumarycznym na poziomie ok. 15–20%. Zadania są oparte na pojedynczych zdaniach lub krótkich tekstach, wspomaganych materiałem ikonograficznym. Biorąc pod uwagę informacje z nowego informatora, wymagania w zakresie znajomości środków językowych są zbliżone do wymagań pandemicznych. Uczniowie muszą przyswoić zredukowaną listę wymagań gramatycznych. W porównaniu do informatora na rok 2018/19 ograniczenie dotyczy:

1. strony biernej w czasie Present Perfect,
2. mowy zależnej,
3. zaimków wzajemnych,
4. pytań pośrednich,
5. zdań wykrzyknikowych.

Zadania w tej części egzaminu mogą przybrać postać zadań wielokrotnego wyboru czy dobierania (zadania zamknięte) oraz parafrazy, tłumaczenia fragmentów zdań, układania fragmentów zdań z podanych elementów leksykalnych czy zdań z luką/lukami (zadania otwarte).

W zadaniach otwartych sprawdzających znajomość środków językowych wymagana jest pełna poprawność gramatyczna i ortograficzna. Zakres zamian jest w tym przypadku śladowy, a większość przykładowych zadań jest identyczna jak w informatorze z roku 2018/19 (zadania numer 19.–24. odpowiadają identycznym treściowo zadaniom 15.–20. w nowym informatorze).

W tej części egzaminu powtarza się schemat, w którym uczniowie radzą sobie z zadaniami zamkniętymi, natomiast problematyczne jest dla nich zadanie otwarte. Jak już wcześniej wspominałam, trudności w pracy z arkuszem wynikają z braku umiejętności dostrzegania związków między poszczególnymi testowanymi umiejętnościami. Zadania w tej części arkusza wymagają naprawdę elastycznej znajomości czasów, konstrukcji, wyjątków etc. i to w bardzo różnym układzie. Uczeń powinien sprawnie posługiwać się zakresem środków językowych wynikających z podstawy programowej. Tak się niestety nie dzieje, uczniowie mają ogromne problemy z ustaleniem np. czasu danego zdania (co gorsze zdarzają się sytuacje, kiedy uczeń nie rozpoznaje znaczenia czasownika w języku polskim, co automatycznie uniemożliwia lub utrudnia pracę nad językiem obcym). Nauka gramatyki jest dla uczniów często zbyt abstrakcyjna, odrealniona i przedstawiana w sposób oderwany od ich rzeczywistości. Wszystko to prowadzi do sytuacji, w której zapamiętanie budowy, okoliczników czasu, zbitek językowych staje się dla ucznia bardzo trudne.

Tworzenie wypowiedzi pisemnej

Arkusz przewiduje tylko jedno takie zadanie. Na podstawie skonstruowanego w języku polskim polecenia, uczeń rozwija trzy podpunkty w swojej wypowiedzi. Wypowiedź powinna liczyć od 50 do 120 słów. Ma ona ok. 20% udziału w wyniku sumarycznym egzaminu.  Ósmoklasiści będą zmagali się z napisaniem wpisu na blogu lub e-maila (wcześniej przewidywano również notatkę, ogłoszenie, zaproszenie, wiadomość). Warto jednak pamiętać, żeby celem ucznia było prawidłowe odniesienie się i rozwinięcie każdego z podpunktów. W zakresie oceny pracy pisemnej nie nastąpiły w zasadzie  żadne poważne i zasadnicze zmiany.

Każda wypowiedź jest oceniana przez pryzmat 4 kryteriów:

1. treści (0–4 p.),
2. spójności i logiki wypowiedzi (0–2 p.),
3. zakresu środków językowych (0–2 p.),
4. treści środków językowych (0–2 p.).

W ocenie treści bierze się pod uwagę, do ilu podpunktów polecenia uczeń odniósł się w swojej wypowiedzi, a następnie, ile z tych podpunktów rozwinął w zadowalającym stopniu. W przypadku spójności i logiki wypowiedzi bierze się pod uwagę funkcjonowanie tekstu jako całości dzięki wewnętrznym powiązaniom między zadaniami oraz to, w jakim stopniu wypowiedź jest klarowna.

Zakres środków językowych jest punktowany z uwagi na różnorodność zastosowanych struktur w wypowiedzi.

W kryterium poprawność środków językowych bierze się pod uwagę popełnione przez ucznia w pracy błędy gramatyczne, leksykalne i ortograficzne oraz ich wpływ na komunikatywność wypowiedzi.

 Zatem w zakresie wypowiedzi pisemnej  i jej oceny zmiany są kosmetyczne.

Wyzwania dla nauczycieli ósmoklasistów w roku szkolnym 2024/25

Podejmując od 2 września 2024 roku pracę z ósmoklasistami, nauczyciele stają przed nie mniejszym wyzwaniem niż dotychczas. Zwłaszcza w obliczu coraz bardziej wyraźnych dysproporcji między wynikami dużych miast a mniejszych miejscowości. Skuteczność nauki w dużej mierze zależy od warunków, w których przychodzi nauczycielowi pracować. Liczne klasy, brak podziału na grupy, brak motywacji u uczniów czy trudności i braki sprzętowe, niestety przekładają się na wyniki, jakie osiągają uczniowie. Nowa podstawa programowa przyjmuje bardzo szczytne założenie w zakresie rozwoju kompetencji językowych – kilkukrotnego powracania do tych samych zagadnień i uzupełniania ich o nowe wiadomości i umiejętności. Natomiast osiągniecie takiego celu wymaga jeszcze szeregu zmian i uwzględnienia w nich głosu praktyków.